Tengill á forsíðu ASÍ
Leit
  • IS
  • EN
  • PL
  • Um vinnuréttarvefinn
    • Um vinnuréttarvefinn
    Vinnuréttur
    • Réttindi og skyldur
    • Stéttarfélög og vinnudeilur
    • Trúnaðarmenn stéttarfélaga
    • Fæðingar- og foreldraorlof
    • Evrópskur vinnuréttur
    • Alþjóðlegur vinnuréttur
    • Icelandic labour law
  • Fréttir
    • Almennar fréttir
    • Fréttir af kjarasamningum
    • Verðlagsfréttir
    • COVID 19 - Upplýsingar fyrir launafólk
    • Kófið og hrunið: lærdómur og leiðin fram á við 
    Útgáfa
    • Skýrslur og bæklingar
    • Merki
    • Vinnan (vefrit)
    Miðlun
    • Sjónvarp ASÍ
    • Hlaðvarp
    • Streymi
    Samstarfsverkefni
    • Bjarg íbúðafélag
    • Einn réttur – ekkert svindl!
    • Tímaskráningarappið Klukk
    • Volunteering in Iceland
    Viðburðadagatal
    • Viðburðir
  • Hlutverk og saga
    • Hvað er ASÍ?
    • Stefna
    • Verðlagseftirlit ASÍ
    • Umsagnir um þingmál
    • Listasafn ASÍ
    • Saga ASÍ
    • Persónuverndaryfirlýsing ASÍ
    Skipulag
    • Aðildarfélög
    • Þing
    • Miðstjórn
    • Forseti
    • Skrifstofa
    • Lög ASÍ, reglugerðir og reglur
    • ASÍ-UNG
    Starfsfólk
    • Starfsfólk
    Fræðsla
    • Félagsmálaskóli alþýðu
    • Skólakynningar
    • Minningarsjóður Eðvarðs Sigurðssonar
    Samstarf
    • Norðurlönd
    • Evrópa
    • Alþjóðlegt samstarf
Language:
  • Íslenska (IS)
  • English (EN)
  • Polski (PL)
ALGENG LEITARORÐ
  • Vinnuréttarvefur
  • Fréttir og útgáfa
  • Um ASÍ
  • Skýrslur og bæklingar
  1. Forsíða
  2. Vinnuréttarvefur
  3. Vinnuréttur
  4. Stéttarfélög og vinnudeilur
  5. Stéttarfélög
  6. Félagafrelsi
  • Vinnuréttarvefur
    • Um vinnuréttarvefinn
      • Um vinnuréttarvefinn
    • Vinnuréttur
      • Réttindi og skyldur
        • Ráðningarsambönd – stofnun og eðli
          • Stofnun ráðningarsambands og ráðningarsamningar
            • Hvenær verður ráðningarsamband til
            • Ráðningarsamningar – form og efni
            • Áunnin réttindi
            • Val á starfsmönnum
            • Upplýsingagjöf um persónuleg málefni
            • Krafa um framvísun sakarvottorðs
            • Sérstök og óvanaleg samningsákvæði
            • Samkeppnisákvæði
            • Starfsmaður leigir íbúðarhúsnæði af atvinnurekanda
            • Sjómenn og iðnnemar
            • Ráðningarsamningar – hvað ber að varast við gerð þeirra
          • Hlutastörf
            • Hvað er hlutastarf
            • Skyldur atvinnurekanda
            • Uppsögn
            • Lög nr. 10/2004 um starfsmenn í hlutastörfum
            • Tilskipun Evrópusambandsins um hlutastörf
          • Tímabundnar ráðningar
            • Uppsögn
            • Samspil tímabundinnar ráðningar og ótímabundinnar
            • Vernd gegn mismunun
            • Framlenging eða endurnýjun
            • Upplýsingagjöf og endurmenntun
            • Sönnun fyrir tímabundinni ráðningu
          • Fjarvinna
            • Upptaka fjarvinnu
            • Ráðningarkjör og réttindi
            • Skipulag vinnunnar og þjálfun
            • Búnaður
            • Aðbúnaður og hollustuhættir
            • Vernd gagna og einkalífs
          • Breyting á ráðningarkjörum
            • Atvinnurekandi
            • Starfsmaður
            • Tilflutningur í starfi
          • Launamaður eða verktaki
            • Dómaframkvæmd
          • Starfsmannaleigur
          • Nýtt skipulag vinnunnar
          • Vinnustaðaskírteini og vinnustaðaeftirlit
            • Vinnustaðaskírteini
            • Vinnustaðaeftirlit
            • Dagsektir
        • Laun og vinnutími
          • Laun
            • Launahugtakið
            • Lágmarkslaun
            • Dagvinna
            • Yfirvinna
            • Vaktavinna
            • Útkall
            • Afkastahvetjandi launakerfi
            • Heildarlaun - brúttólaun
            • Starfstengd hlunnindi
            • Ólaunuð vinna / “sjálfboðaliðastörf“
          • Greiðsla launa
            • Skuldajöfnuður
            • Launaseðill
            • Gjalddagi
          • Frádráttur frá launum
            • Skattar
            • Lífeyrissjóður
            • Iðgjöld til stéttarfélaga
            • Meðlög
          • Skekkjur í launaútreikningum
            • Vangreidd laun
            • Ofgreidd laun
          • Laun ekki greidd
            • Starfslok vegna verulegra vanefnda
            • Setuverkfall
            • Sjóveðréttur
          • Skráning vinnutíma
          • Vinna fellur niður
        • Orlof og frídagar
          • Ávinnsla orlofs
            • Lengd orlofs
          • Taka orlofs
            • Skattskil á orlofsgreiðslum
            • Útborgun orlofslauna
          • Orlofslaun
            • Útreikningur orlofslauna
            • Útreikningur orlofslauna hjá mánaðarkaupsmönnum
            • Orlofslaun lögð inn á orlofsreikning
            • Orlof innifalið í launum
          • Orlof - veikindi og slys
            • Veikindi í orlofi
            • Orlofsuppbót
            • Veikindi erlendis
            • Ýmis álitamál varðandi útreikning launa
          • Aukafrídagar, aukahelgidagar
            • Aukafrídagar skv. lögum um 40 stunda vinnuviku
            • Aðrir frídagar
            • Ákvæði kjarasamninga um aukahelgidaga
          • Ýmsar reglur tengdar orlofi
            • Vanskil atvinnurekanda á orlofi
            • Orlof og uppsögn
            • Orlof og verkföll
            • Flutningur orlofslauna milli orlofsára
        • Veikindi
          • Lágmarksreglur
          • Veikindaréttur
            • Sjúkdómshugtakið
            • Greiðslur í veikindum
            • Tímalengd greiðslu
            • Talning veikindadaga
            • Brottfall veikindaréttar
            • Tengsl uppsagnar og veikindaréttar
            • Sök starfsmanns
              • Eigin sök og almennur veikindaréttur
              • Eigin sök og veikindaréttur vegna slysa
            • Tilkynningar um veikindi
            • Læknisvottorð
            • Læknisskoðanir
            • Trúnaðarlæknar
            • Fæðingarorlof og veikindi
            • Veikindi í orlofi
            • Er hægt að semja af sér veikindarétt
            • Veikindi barna
        • Vinnuslys og atvinnusjúkdómar
          • Vinnuslys
            • Almenn slys við vinnu
            • Skaðabótaskyld slys við vinnu
            • Slys á leið til eða frá vinnu
            • Slys utan vinnu
            • Tengsl uppsagnar og slysaréttar
          • Atvinnusjúkdómar
            • Almenn réttindi vegna atvinnusjúkdóma
            • Skaðabótaskyldir atvinnusjúkdómar
        • Aðbúnaður og hollustuhættir
          • Áhættumat og heilsuvernd á vinnustöðum
            • Öryggistrúnaðarmenn
            • Tilkynning vinnuslysa
          • Vinnu- og hvíldartímareglur
            • Vinnuumhverfi vaktavinnufólks 
            • Vinnutímareglur eru grundvallarréttindi
          • Vernd mæðra og þungaðra kvenna
          • Vinna barna og unglinga
          • Einelti og kynferðisleg áreitni
          • Eftirlitsheimildir VER
        • Persónuvernd launafólks
          • Vímuefnapróf
            • Getur hver sem er þurft að undirgangast vímuefnapróf
            • Réttmætar og málefnalegar ástæður atvinnurekanda
            • Hvernig skal framkvæma slíkar prófanir
            • Meðhöndlun upplýsinga og gagna sem verða til við vímuefnaprófun
            • Fyrir hvern eru niðurstöður vímuefnaprófs
            • Hvað ef niðurstaða prófsins leiðir í ljós vímuefnanotkun starfsmanns
            • Dómar
          • Rafræn vöktun
            • Hugtakið
            • Skilyrði og forsendur
            • Tegundir rafrænnar vöktunar
        • Jafnrétti á vinnumarkaði
          • Launajafnrétti
          • Bann við mismunun
        • Uppsögn ráðningarsambands
          • Uppsögn
            • Uppsagnarfrestur
            • Vinna á uppsagnarfresti
            • Framkvæmd uppsagna
            • Skaðabætur vegna ólögmætra uppsagna
          • Takmarkanir á uppsagnarrétti
            • Almennt bann við mismunun
            • Skoðanafrelsi launafólks
            • Trúnaðarmenn stéttarfélaga
            • Forgangsréttarákvæði kjarasamninga 
            • Jafnrétti
            • Starfsaldur
            • Fæðingar- og foreldraorlof 
            • Fjölskylduábyrgð starfsmanna 
            • Sérákvæði um fatlaða
            • Námssamningar
            • Aðilaskipti að fyrirtækjum 
            • Í veikindum og launalausu leyfi ?
          • Starfslok vegna brota
            • Réttarheimildir
            • Brot launamanns
            • Brot atvinnurekanda
          • Hópuppsagnir
            • Undanþágur
            • Upplýsingar og samráð
            • Tilkynning til svæðismiðlunar
            • 30 daga reglan
            • Kjarasamningar um hópuppsagnir
        • Riftun ráðningarsambands
          • Réttarheimildir
            • Kjarasamningar
            • Lög
          • Almenn skilyrði riftunar
            • Aðvörun
            • Tómlæti
          • Riftun atvinnurekanda
            • Almenn skilyrði
            • Aðvörun, áminning, tilkynning
            • Brotthlaup úr starfi
            • Brot á hlýðniskyldu 
            • Slæleg vinnubrögð
            • Vímuefnaneysla 
            • Brot á trúnaðarskyldu
            • Uppljóstrarar
            • Brot á öryggisreglum
            • Réttur til að halda eftir launum
            • Skaðabætur
          • Riftun launamanns
            • Gróft brot, réttur til að hverfa úr starfi
            • Aðvörun og tilkynning
            • Skaðabætur
        • Force majeure og slit ráðningar
        • Aðilaskipti að fyrirtækjum
          • Aðilaskipti
          • Fyrirtæki eða hluti fyrirtækis
          • Upplýsingar og samráð
          • Í ráðningarsambandi
          • Yfirfærsla réttinda
          • Uppsagnarvernd starfsmanna
          • Riftun ráðningarsamnings
        • Gjaldþrot atvinnurekanda
          • Ábyrgðarsjóður launa
          • Kröfur launamanna
          • Kröfur lífeyrissjóða
          • Ábyrgðartímabil
          • Undanþágur frá ábyrgð
          • Hámarksábyrgð á kröfum
          • Vextir og kostnaður
          • Ábyrgð án gjaldþrotaskipta
          • Orlof vegna greiðsluerfiðleika
          • Ýmis ákvæði
        • Atvinnuleysistryggingar
          • Hverjir eru tryggðir
          • Aldur umsækjanda
          • Búseta á Íslandi
          • Atvinnuleysi
          • Uppsögn án gildra ástæðna
          • Starfsmissir vegna eigin sakar
          • Vinnufærni
          • Virk atvinnuleit / Starfi hafnað
          • Útreikningur og upphæð atvinnuleysisbóta
          • Bótatímabil - 3 ár
      • Stéttarfélög og vinnudeilur
        • Stéttarfélög
          • Stutt sögulegt ágrip
          • Félagafrelsi
          • Skilgreining og skipulag
            • Félögin skulu opin öllum
            • Gerð kjarasamninga sé eitt af verkefnum félagsins
            • Stéttarfélög eru grunneiningar á vinnumarkaði
            • Félagssvæði
            • Skipulag stéttarfélaga
          • Almennt um hlutverk og skyldur
            • Ábyrgð stjórnarmanna
            • Trúnaðarmannaráð
            • Aðrir trúnaðarmenn og ábyrgðaraðilar
          • Aðild að stéttarfélagi
            • Skilyrði fyrir aðild
            • Félagsgjöld
            • Réttur til að standa utan stéttarfélags
            • Úrsögn úr stéttarfélagi
            • Brottrekstur úr stéttarfélagi
          • Réttindi og skyldur
            • Réttindi félagsmanna
            • Skyldur félagsmanna
            • Stéttarfélög og persónuvernd
          • Sjóðir stéttarfélaga
            • Félagssjóður
            • Vinnudeilusjóður
            • Sjúkrasjóður
            • Orlofssjóður
            • Lífeyrissjóður
            • Fræðslusjóður
            • Starfsendurhæfingarsjóður
        • Kjarasamningar
          • Aðild að kjarasamningi
          • Efni kjarasamninga
          • Forgangsréttarákvæði
          • Gildissvið kjarasamninga
            • Hverja bindur kjarasamningur
            • Starfsgreinar
            • Landfræðilegt gildissvið
          • Túlkun kjarasamninga
            • Túlkun samnings
            • Fylling
          • Gildistími
            • Uppsögn
          • Undirritun og atkvæðagreiðsla
          • Friðarskylda
            • Umfang
            • Friðarskylda og verkfallsheimild
            • Undantekningar
            • Ábyrgð vegna brottfalls friðarskyldu
            • Brottfall friðarskyldu
        • Ríkissáttasemjari
          • Hlutverk
          • Miðlunartillaga
        • Vinnustöðvanir
          • Hverjir geta efnt til vinnustöðvunar
          • Grundvöllur vinnustöðvunar
          • Verkföll
            • Hvað er verkfall
            • Árangurslausar viðræður og ákvarðanir
            • Atkvæðagreiðsla um verkfall
            • Tilkynning um verkfall
            • Verkfallsstjórn
            • Til hverra tekur verkfall
            • Verkfallsvarsla og verkfallsbrot
            • Lögbann á verkfallsvörslu
            • Afskipti lögreglu
            • Réttarstaða manna í verkfalli
            • Vinna annars staðar í verkfalli
            • Ábyrgð vegna verkfalls
            • Samúðarverkföll
            • Verkföll á opinberum vinnumarkaði
            • Verkfallsréttur og samþykktir ILO
          • Ákvörðun um verkbann
            • Hvað er verkbann
            • Framkvæmd verkbanns
            • Ábyrgð á samningsrofum í verkbanni
            • Verkbann hjá ríki og sveitarfélögum
        • Félagsdómur
          • Hlutverk
            • Brot á lögum 80/1938
            • Brot á kjarasamningi
            • Aðilar æskja dóms
            • Mörk iðnaðar
            • Opinberir starfsmenn
            • Bankamenn
          • Skipan dómsins
          • Dómaraskilyrði og hæfi
          • Málsmeðferð
          • Viðurlög
          • Staða Félagsdóms
        • Almennur og opinber vinnumarkaður-samanburður
          • Lagaumhverfi stéttarfélaga
            • Stéttarfélagsaðild
            • Samningsaðild
            • Verkföll
          • Réttindi launafólks
            • Lagaumhverfi
            • Ráðning í starf
            • Uppsagnarfrestur
            • Orlofsréttur
            • Veikindaréttur
            • Slysatryggingar launafólks
            • Fæðingar - og foreldraorlof
            • Fræðslusjóðir og starfsmenntamál
            • Lífeyrissjóðir
      • Trúnaðarmenn stéttarfélaga
        • Skilgreining hugtaksins trúnaðarmaður
        • Hlutverk trúnaðarmanna - fulltrúar stéttarfélaga og starfsmanna
          • Lögbundið samráð (sérstök lagaákvæði)
        • Val og tilkynning trúnaðarmanna
          • Kosning trúnaðarmanns
          • Tilkynning til atvinnurekanda um skipan trúnaðarmanns
        • Ráðningarvernd trúnaðarmanna
          • Tilefni uppsagna
            • Verkefnaskortur
            • Skipulagsbreytingar
            • Uppsögn vegna aldurs
            • Brot í starfi, óstundvísi, frammistaða,óheiðarleiki, trúnaðarbrestur
            • Ólögleg verkföll og óleyfileg fundarhöld
            • Réttur til þess að flytja trúnaðarmann milli deilda
          • Úrræði vegna uppsagna og brottreksturs
        • Menntun trúnaðarmanna
        • Öryggistrúnaðarmenn
      • Fæðingar- og foreldraorlof
        • Fæðingarorlof
          • Réttur til fæðingarorlofs
          • Lengd fæðingarorlofs
            • Lenging vegna veikinda barns
            • Lenging vegna veikinda móður
          • Tilkynning um töku fæðingarorlofs
          • Sveigjanleiki í orlofstöku
          • Greiðslur í fæðingarorlofi
            • Fæðingarstyrkur til foreldris utan vinnumarkaðar eða í minna en 25% starfi
            • Fæðingarstyrkur til foreldra í fullu námi
          • Umsókn um greiðslur í fæðingarorlofi
          • Sérreglur (fjölburafæðingar, andvanafæðing, veikindi o.fl. )
          • Vernd gegn uppsögnum
          • Uppsöfnun og vernd réttinda
          • Vinnuvernd mæðra og þungaðra kvenna
            • Mat á áhættuþáttum
            • Tímabundin breyting á vinnuskilyrðum o.fl.
            • Leyfi frá störfum
            • Tilvik þar sem vinna er bönnuð
            • Bann við vinnu og næturvinna
            • Réttur til mæðraskoðunar á launum
            • Brjóstagjöf
            • Veikindi á meðgöngu
            • Brot á reglum - skaðabætur og viðurlög
          • Ágreiningur
          • Umsóknareyðublöð og gagnlegir tenglar
        • Foreldraorlof
          • Réttur til foreldraorlofs
          • Tilhögun foreldraorlofs
          • Tilkynning og ákvörðun um töku foreldraorlofs
          • Vernd uppsafnaðra réttinda
          • Vernd gegn uppsögnum
          • Réttur til starfs
      • Evrópskur vinnuréttur
        • EES réttur og landsréttur
        • Vinnumarkaður
          • Hópuppsagnir - EES
          • Aðilaskipti að fyrirtækjum - EES
          • Gjaldþrot atvinnurekanda - EES
          • Upplýsingar um ráðningarkjör - EES
          • Evrópskt samstarfsráð - EES
          • Útsendir starfsmenn - EES
            • Innleiðing tilskipunar 96/71/EC
            • Dómar
          • Foreldraorlof - EES
          • Hlutastörf - EES
          • Tímabundnir ráðningarsamningar - EES
          • Upplýsingar og samráð
        • Jafnrétti kvenna og karla á vinnumarkaði – EES
          • Jöfn laun kvenna og karla - EES
          • Aðgangur að störfum - EES
          • Sönnunarbyrði í málum er varða mismunun vegna kynferðis - EES
          • Almannatryggingakerfi einstakra starfsgreina - EES
          • Öryggi þungaðra kvenna - EES
          • Foreldraorlof - EES
        • Vinnuvernd
          • Öryggisráðstafanir á vinnustöðum
          • Ákveðnir hópar starfsmanna
          • Vinnustaðir
          • Vinnu- og hvíldartími
        • Frjáls för launafólks
      • Alþjóðlegur vinnuréttur
        • Alþjóðavinnumálastofnunin - ILO
        • Samþykktir ILO
        • Due diligence – samfélagsleg ábyrgð
      • Icelandic labour law
        • Labour Market and Trade Unions
          • The Icelandic Confederation of Labour (ASI)
            • Federations affiliated to ASI
            • Unions directly affiliated to ASI
          • Trade Unions
            • Priority clauses
          • Workplace representation
          • Strikes
          • Political rights of workers
          • Union funds
          • Collective agreements
            • Content of collective agreements
            • Occupational and geographical coverage
            • Types of Collective agreements
            • Period of validity
            • Confidential ballots
            • Industrial peace
          • Access to the labour market
            • Non-discrimination
            • Age limits
            • Professional qualifications
            • Foreign workers
        • Contract of Employment and related rules
          • Written statement or contract of employment
          • Changes in terms
          • Termination of contract
          • Part-time workers
          • Fixed-term work
          • Young workers
            • Prohibited work
            • Working hours
        • Wages and working time
          • Working time
            • Day time and over time work
            • Shift work
          • Meal and Coffee breaks
          • Public holidays
            • Transfer of public holidays
            • Christmas and Holiday bonus
          • Pay statement (pay slip)
            • Particulars of a written pay statement
          • Taxes and contributions
        • Holidays and holiday allowance
          • Holiday allowance
            • Accrued holiday allowance
            • Holiday allowance account
            • Workers earning a monthly salary
            • Employment termination and holidays
          • Holiday period
            • Holiday outside the holiday period
            • Worker falls sick before or during holiday
        • Sickness and accidents
          • Additional rights under collective agreements
            • Trade unions belonging to SAMIDN
            • Trade unions belonging to SGS
            • Trade unions belonging to LIV
            • Trade unions belonging to RSI and MATVIS
          • Accruement of rights during absence
          • Transfer of acquired rights
          • Attending sick children and other compelling family reasons
          • Union Sickness Fund
          • Virk - Vocational Rehabilitation Fund
          • Accidents at work and occupational diseases
            • Medical expenses
            • Insurance for death, accident and disability
            • Statutory occupational injury insurance
            • Accountable employer
            • Reporting to the Administration of Occupational Safety and Health
        • Rest and maximum working time
          • Weekly working time
          • Daily rest
          • Weekly day off
          • Night workers
        • Termination of employment
          • Notice periods
            • Statutory rights
            • Rights under collective agreements
          • Employment protection
        • Gender equality
          • Pay equality
          • Equality programs
          • Work and family life
          • Sexual harassment
          • Complaints and damages
        • Maternity and paternal rights
          • Maternity/paternity leave
          • Maternity/paternal benefits
          • Safety and health of pregnant women
          • Parental leave – unpaid
          • Employment protection
        • Pension funds
          • Mandatory occupational pension fund
          • Supplementary Pension
          • Statutory pension
        • Protection of personal data
          • Personal data
          • Data Processing
          • Electronic surveillance
          • E-mail and internet use
        • Health and safety
        • Transfer of undertakings
        • Foreign workers
          • Workers from Europe
            • Posted workers
            • Temporary agency workers
          • Workers from third countries - Work permits
            • Temporary work permits
            • Permanent work permits
            • Specialist work permit
            • Four weeks exemption
          • Agreement on foreign workers
        • Icelandic Collective labour law (summary)
          • Basic legislation
            • The private sector
            • The public sector
          • The negotiating parties
            • The unions
            • The employers
          • Collective bargaining
            • Schedule of negotiations
            • The process
            • Agreement is reached - voting
            • Compromise proposal
            • Industrial peace
          • Strikes and lockouts (work stoppages)
            • The public sector
          • Priority clauses
          • Deduction of union fees
  • Fréttir og útgáfa
    • Fréttir
      • Almennar fréttir
      • Fréttir af kjarasamningum
      • Verðlagsfréttir
      • COVID 19 - Upplýsingar fyrir launafólk
      • Kófið og hrunið: lærdómur og leiðin fram á við 
    • Útgáfa
      • Skýrslur og bæklingar
      • Merki
      • Vinnan (vefrit)
    • Miðlun
      • Sjónvarp ASÍ
      • Hlaðvarp
      • Streymi
    • Samstarfsverkefni
      • Bjarg íbúðafélag
      • Einn réttur – ekkert svindl!
      • Tímaskráningarappið Klukk
      • Volunteering in Iceland
    • Viðburðadagatal
      • Viðburðir
  • Um ASÍ
    • Hlutverk og saga
      • Hvað er ASÍ?
      • Stefna
        • Kjarasamningar
          • Kjarasamningar 2019
          • Kjarasamningar 2016
          • Kjarasamningar 2015
          • Kjarasamningar 2013
          • Kjarasamningar 2011
          • Kjarasamningar 2008
        • Samfélagssáttmáli um félagslegan stöðugleika
        • Alþjóðamál
        • Atvinnumál
        • Húsnæðismál
        • Jafnréttis- og fjölskyldumál
        • Lífeyrismál
          • Samningar um lífeyrismál
          • Stefnumótun ASÍ í lífeyrismálum
          • Fjárhagur lífeyrissjóðanna
          • Greinar og gagnlegt efni um lífeyrismál
          • Gagnlegir tenglar
          • Önnur umfjöllun um lífeyrismál á vettvangi ASÍ
        • Menntamál
        • Skattamál
        • Umhverfismál
        • Velferðarmál
        • Stefna ASÍ í vinnuverndarmálum
        • Rétta leiðin - frá kreppu til lífsgæða
      • Verðlagseftirlit ASÍ
      • Umsagnir um þingmál
      • Listasafn ASÍ
      • Saga ASÍ
      • Persónuverndaryfirlýsing ASÍ
    • Skipulag
      • Aðildarfélög
        • Starfsgreinasamband Íslands
        • Landssamband íslenzkra verzlunarmanna
        • Samiðn
        • Rafiðnaðarsamband Íslands
        • Sjómannasamband Íslands
        • Félög með beina aðild að ASÍ
      • Þing
      • Miðstjórn
        • Starfsnefndir miðstjórnar
        • Ályktanir miðstjórnar ASÍ
        • Fulltrúar ASÍ í nefndum og ráðum
      • Forseti
      • Skrifstofa
      • Lög ASÍ, reglugerðir og reglur
        • Lög ASÍ
        • Reglugerðir og reglur
          • Þingsköp ASÍ
            • 1. Upphaf þings – Afgreiðsla kjörbréfa 
            • 2. Stjórn þingsins
            • 3. Nefndir
            • 4. Umræður
            • 5. Tillögur, lagabreytingar og atkvæðagreiðsla
            • 6. Kosningar
            • 7. Afgreiðsla og breyting þingskapa
            • Atriðisorðaskrá
          • Viðmiðunarreglur um réttindi og skyldur stjórnarmanna í aðildarsamtökum ASÍ
            • 1. Inngangur
            • 2. Réttindi og skyldur stjórnarmanna
            • 3. Um framkvæmdastjóra og starfsmenn 
            • 4. Siðareglur, þagnarskylda og persónuvernd
            • 5. Sjóðir og hlutverk þeirra
            • 6. Bókhald og reikningsskil
          • Reglugerð um bókhald og ársreikninga aðildarsamtaka ASÍ
            • I. Kafli – Bókhald og áætlanagerð
            • II. Kafli – Ársreikningur, endurskoðun og aðrar fjárhagslegar upplýsingar
          • Reglugerð um leynilega allsherjar atkvæðagreiðslu meðal félagsmanna aðildarsamtaka ASÍ
            • I. Kafli – Hvenær er skylt að viðhafa allsherjaratkvæðagreiðslu
            • II. Kafli – Form og framkvæmd allsherjaratkvæðagreiðslu
            • III. Kafli – Almenn allsherjaratkvæðagreiðsla um kjarasamning og boðun vinnustöðvunar
            • IV. Kafli – Önnur ákvæði
          • Kosningar á félagsfundum
          • Viðmiðunarreglugerð fyrir sjúkrasjóði aðildarfélaga ASÍ
          • Starfsreglur vegna afgreiðslu á reglugerðum sjúkrasjóða og um mat á framtíðarstöðu 
            • I. Kafli – Skil á reglugerðum og reglugerðarbreytingum
            • II. Kafli – Skil á mati á framtíðarstöðu
          • Starfsreglur vegna umsagna Laganefndar ASÍ
          • Reglur um boðun varamanna á fundi miðstjórnar ASÍ
          • Reglugerð fyrir starfsemi skrifstofu ASÍ
          • Reglugerð um greiðslu ferðakostnaðar þingfulltrúa og vegna formannafunda
          • Skipulagsskrá fyrir minningarsjóð Eðvarðs Sigurðssonar
          • Reglugerð fyrir Listasafn ASÍ
          • Verklag við rafrænar atkvæðagreiðslur
          • Reglur um greiðslur úr Vinnudeilusjóði ASÍ
      • ASÍ-UNG
    • Starfsfólk
      • Starfsfólk
        • Forsetar
        • Skrifstofa framkvæmdastjóra
        • Svið stefnumótunar og greininga
        • Svið kjarasamninga og þjónustu
        • Svið fræðslu og þekkingar
    • Fræðsla
      • Félagsmálaskóli alþýðu
      • Skólakynningar
      • Minningarsjóður Eðvarðs Sigurðssonar
    • Samstarf
      • Norðurlönd
      • Evrópa
      • Alþjóðlegt samstarf
  1. Forsíða
  2. Vinnuréttarvefur
  3. Vinnuréttur
  4. Stéttarfélög og vinnudeilur
  5. Stéttarfélög
  6. Félagafrelsi
  • Um vinnuréttarvefinn
    • Um vinnuréttarvefinn
  • Vinnuréttur
    • Réttindi og skyldur
      • Ráðningarsambönd – stofnun og eðli
        • Stofnun ráðningarsambands og ráðningarsamningar
          • Hvenær verður ráðningarsamband til
          • Ráðningarsamningar – form og efni
          • Áunnin réttindi
          • Val á starfsmönnum
          • Upplýsingagjöf um persónuleg málefni
          • Krafa um framvísun sakarvottorðs
          • Sérstök og óvanaleg samningsákvæði
          • Samkeppnisákvæði
          • Starfsmaður leigir íbúðarhúsnæði af atvinnurekanda
          • Sjómenn og iðnnemar
          • Hvað ber að varast við gerð ráðningarsamninga
        • Hlutastörf
          • Hvað er hlutastarf
          • Skyldur atvinnurekanda
          • Uppsögn
          • Lög nr. 10/2004 um starfsmenn í hlutastörfum
          • Tilskipun Evrópusambandsins um hlutastörf
        • Tímabundnar ráðningar
          • Uppsögn
          • Samspil tímabundinnar ráðningar og ótímabundinnar
          • Vernd gegn mismunun
          • Framlenging eða endurnýjun
          • Upplýsingagjöf og endurmenntun
          • Sönnun fyrir tímabundinni ráðningu
        • Fjarvinna
          • Upptaka fjarvinnu
          • Ráðningarkjör og réttindi
          • Skipulag vinnunnar og þjálfun
          • Búnaður
          • Aðbúnaður og hollustuhættir
          • Vernd gagna og einkalífs
        • Breyting á ráðningarkjörum
          • Atvinnurekandi
          • Starfsmaður
          • Tilflutningur í starfi
        • Launamaður eða verktaki
          • Dómaframkvæmd
        • Starfsmannaleigur
        • Nýtt skipulag vinnunnar
        • Vinnustaðaskírteini og vinnustaðaeftirlit
          • Vinnustaðaskírteini
          • Vinnustaðaeftirlit
          • Dagsektir
      • Laun og vinnutími
        • Laun
          • Launahugtakið
          • Lágmarkslaun
          • Dagvinna
          • Yfirvinna
          • Vaktavinna
          • Útkall
          • Afkastahvetjandi launakerfi
          • Heildarlaun - brúttólaun
          • Starfstengd hlunnindi
          • Ólaunuð vinna / “sjálfboðaliðastörf“
        • Greiðsla launa
          • Skuldajöfnuður
          • Launaseðill
          • Gjalddagi
        • Frádráttur frá launum
          • Skattar
          • Lífeyrissjóður
          • Iðgjöld til stéttarfélaga
          • Meðlög
        • Skekkjur í launaútreikningum
          • Vangreidd laun
          • Ofgreidd laun
        • Laun ekki greidd
          • Starfslok vegna verulegra vanefnda
          • Setuverkfall
          • Sjóveðréttur
        • Skráning vinnutíma
        • Vinna fellur niður
      • Orlof og frídagar
        • Ávinnsla og lengd orlofs
          • Lengd orlofs
        • Taka orlofs
          • Skattskil á orlofsgreiðslum
          • Útborgun orlofslauna
        • Orlofslaun
          • Útreikningur orlofslauna
          • Útreikningur orlofslauna hjá mánaðarkaupsmönnum
          • Orlofslaun lögð inn á orlofsreikning
          • Orlof innifalið í launum
        • Orlof - veikindi og slys
          • Veikindi í orlofi
          • Orlofsuppbót
          • Veikindi erlendis
          • Ýmis álitamál varðandi útreikning launa
        • Aukafrídagar, aukahelgidagar
          • Aukafrídagar skv. lögum um 40 stunda vinnuviku
          • Aðrir frídagar
          • Ákvæði kjarasamninga um aukahelgidaga
        • Ýmsar reglur tengdar orlofi
          • Vanskil atvinnurekanda á orlofi
          • Orlof og uppsögn
          • Orlof og verkföll
          • Flutningur orlofslauna milli orlofsára
      • Veikindi
        • Lágmarksreglur
        • Veikindaréttur
          • Sjúkdómshugtakið
          • Greiðslur í veikindum
          • Tímalengd greiðslu
          • Talning veikindadaga
          • Brottfall veikindaréttar
          • Tengsl uppsagnar og veikindaréttar
          • Sök starfsmanns
          • Tilkynningar um veikindi
          • Læknisvottorð
          • Læknisskoðanir
          • Trúnaðarlæknar
          • Fæðingarorlof og veikindi
          • Veikindi í orlofi
          • Er hægt að semja af sér veikindarétt
          • Veikindi barna
      • Vinnuslys og atvinnusjúkdómar
        • Vinnuslys
          • Almenn slys við vinnu
          • Skaðabótaskyld slys við vinnu
          • Slys á leið til eða frá vinnu
          • Slys utan vinnu
          • Tengsl uppsagnar og slysaréttar
        • Atvinnusjúkdómar
          • Almenn réttindi vegna atvinnusjúkdóma
          • Skaðabótaskyldir atvinnusjúkdómar
      • Aðbúnaður og hollustuhættir
        • Áhættumat og heilsuvernd
          • Öryggistrúnaðarmenn
          • Tilkynning vinnuslysa
        • Vinnu og hvíldartímareglur
          • Vinnuumhverfi vaktavinnufólks
          • Vinnutímareglur eru grundvallarréttindi
        • Vernd mæðra og þungaðra kvenna
        • Vinna barna og unglinga
        • Einelti og kynferðisleg áreitni
        • Eftirlitsheimildir VER
      • Persónuvernd launafólks
        • Vímuefnapróf
          • Getur hver sem er þurft að undirgangast vímuefnapróf
          • Réttmætar og málefnalegar ástæður atvinnurekanda
          • Hvernig skal framkvæma slíkar prófanir
          • Meðhöndlun upplýsinga og gagna sem verða til við vímuefnaprófun
          • Fyrir hvern eru niðurstöður vímuefnaprófs
          • Hvað ef niðurstaða prófsins leiðir í ljós vímuefnanotkun starfsmanns
          • Dómar
        • Rafræn vöktun
          • Hugtakið
          • Skilyrði og forsendur
          • Tegundir rafrænnar vöktunar
      • Jafnrétti á vinnumarkaði
        • Launajafnrétti
        • Bann við mismunun
      • Uppsögn ráðningarsambands
        • Uppsögn
          • Uppsagnarfrestur
          • Vinna á uppsagnarfresti
          • Framkvæmd uppsagna
          • Skaðabætur vegna ólögmætra uppsagna
        • Takmarkanir á uppsagnarrétti
          • Almennt bann við mismunun
          • Skoðanafrelsi launafólks
          • Trúnaðarmenn stéttarfélaga
          • Forgangsréttarákvæði kjarasamninga
          • Jafnrétti
          • Starfsaldur
          • Fæðingar- og foreldraorlof
          • Fjölskylduábyrgð starfsmanna
          • Sérákvæði um fatlaða
          • Námssamningar
          • Aðilaskipti að fyrirtækjum
          • Í veikindum og launalausu leyfi ?
        • Starfslok vegna brota
          • Réttarheimildir
          • Brot launamanns
          • Brot atvinnurekanda
        • Hópuppsagnir
          • Undanþágur
          • Upplýsingar og samráð
          • Tilkynning til svæðismiðlunar
          • 30 daga reglan
          • Kjarasamningar um hópuppsagnir
      • Riftun ráðningarsambands
        • Réttarheimildir
          • Kjarasamningar
          • Lög
        • Almenn skilyrði riftunar
          • Aðvörun
          • Tómlæti
        • Riftun atvinnurekanda
          • Almenn skilyrði
          • Aðvörun, áminning, tilkynning
          • Brotthlaup úr starfi
          • Brot á hlýðniskyldu
          • Slæleg vinnubrögð
          • Vímuefnaneysla
          • Brot á trúnaðarskyldu
          • Uppljóstrarar
          • Brot á öryggisreglum
          • Réttur til að halda eftir launum
          • Skaðabætur
        • Riftun launamanns
          • Gróft brot, réttur til að hverfa úr starfi
          • Aðvörun og tilkynning
          • Skaðabætur
      • Force majeure og slit ráðningar
      • Aðilaskipti að fyrirtækjum
        • Aðilaskipti
        • Fyrirtæki eða hluti fyrirtækis
        • Upplýsingar og samráð
        • Í ráðningarsambandi
        • Yfirfærsla réttinda
        • Uppsagnarvernd starfsmanna
        • Riftun ráðningarsamnings
      • Gjaldþrot atvinnurekanda
        • Ábyrgðarsjóður launa
        • Kröfur launamanna
        • Kröfur lífeyrissjóða
        • Ábyrgðartímabil
        • Undanþágur frá ábyrgð
        • Hámarksábyrgð á kröfum
        • Vextir og kostnaður
        • Ábyrgð án gjaldþrotaskipta
        • Orlof vegna greiðsluerfiðleika
        • Ýmis ákvæði
      • Atvinnuleysistryggingar
        • Hverjir eru tryggðir
        • Aldur umsækjanda
        • Búseta á Íslandi
        • Atvinnuleysi
        • Uppsögn án gildra ástæðna
        • Starfsmissir vegna eigin sakar
        • Vinnufærni
        • Virk atvinnuleit / starfi hafnað
        • Útreikningur og upphæð atvinnuleysisbóta
        • Bótatímabil
    • Stéttarfélög og vinnudeilur
      • Stéttarfélög
        • Stutt sögulegt ágrip
        • Félagafrelsi
        • Skilgreining og skipulag
          • Félögin skulu opin öllum
          • Gerð kjarasamninga sé eitt af verkefnum félagsins
          • Stéttarfélög eru grunneiningar á vinnumarkaði
          • Félagssvæði
          • Skipulag stéttarfélaga
        • Stjórn félags
          • Ábyrgð stjórnarmanna
          • Trúnaðarmannaráð
          • Aðrir trúnaðarmenn og ábyrgðaraðilar
        • Aðild að stéttarfélagi
          • Skilyrði fyrir aðild
          • Félagsgjöld
          • Réttur til að standa utan stéttarfélags
          • Úrsögn úr stéttarfélagi
          • Brottrekstur úr stéttarfélagi
        • Réttindi og skyldur
          • Réttindi félagsmanna
          • Skyldur félagsmanna
          • Stéttarfélög og persónuvernd
        • Sjóðir stéttarfélaga
          • Félagssjóður
          • Vinnudeilusjóður
          • Sjúkrasjóður
          • Orlofssjóður
          • Lífeyrissjóður
          • Fræðslusjóður
          • Starfsendurhæfingarsjóður
      • Kjarasamningar
        • Aðild að kjarasamningi
        • Efni kjarasamninga
        • Forgangsréttarákvæði
        • Gildissvið kjarasamninga
          • Hverja bindur kjarasamningur
          • Starfsgreinar
          • Landfræðilegt gildissvið
        • Túlkun kjarasamninga
          • Túlkun samnings
          • Fylling
        • Gildistími
          • Uppsögn
        • Undirritun og atkvæðagreiðsla
        • Friðarskylda
          • Umfang
          • Friðarskylda og verkfallsheimild
          • Undantekningar
          • Ábyrgð vegna brottfalls friðarskyldu
          • Brottfall friðarskyldu
      • Ríkissáttasemjari
        • Hlutverk
        • Miðlunartillaga
      • Vinnustöðvanir
        • Hverjir geta efnt til vinnustöðvunar
        • Grundvöllur vinnustöðvunar
        • Verkföll
          • Hvað er verkfall
          • Árangurslausar viðræður og ákvarðanir
          • Atkvæðagreiðsla um verkfall
          • Tilkynning um verkfall
          • Verkfallsstjórn
          • Til hverra tekur verkfall
          • Verkfallsvarsla og verkfallsbrot
          • Lögbann á verkfallsvörslu
          • Afskipti lögreglu
          • Réttarstaða manna í verkfalli
          • Vinna annars staðar í verkfalli
          • Ábyrgð vegna verkfalls
          • Samúðarverkföll
          • Verkföll á opinberum vinnumarkaði
          • Verkfallsréttur og samþykktir ILO
        • Verkbönn
          • Hvað er verkbann
          • Framkvæmd verkbanns
          • Ábygð á samningsrofum í verkbanni
          • Verkbann hjá ríki og sveitarfélögum
      • Félagsdómur
        • Hlutverk
          • Brot á lögum 80/1938
          • Brot á kjarasamningi
          • Aðilar æskja dóms
          • Mörk iðnaðar
          • Opinberir starfsmenn
          • Bankamenn
        • Skipan dómsins
        • Dómaraskilyrði og hæfi
        • Málsmeðferð
        • Viðurlög
        • Staða
      • Almennur og opinber vinnumarkaður - samanburður
        • Lagaumhverfi stéttarfélaga
          • Stéttarfélagsaðild
          • Samningsaðild
          • Verkföll
        • Réttindi launafólks
          • Lagaumhverfi
          • Ráðning í starf
          • Uppsagnarfrestur
          • Orlofsréttur
          • Veikindaréttur
          • Slysatryggingar launafólks
          • Fæðingar-og foreldraorlof
          • Fræðslusjóðir og starfsmenntamál
          • Lífeyrissjóðir
    • Trúnaðarmenn stéttarfélaga
      • Skilgreining hugtaksins trúnaðarmaður
      • Hlutverk trúnaðarmanna
        • Lögbundið samráð (sérstök lagaákvæði)
      • Val og tilkynning trúnaðarmanna
        • Kosning trúnaðarmanns
        • Tilkynning
      • Ráðningarvernd trúnaðarmanna
        • Tilefni uppsagna
          • Verkefnaskortur
          • Skipulagsbreytingar
          • Uppsögn vegna aldurs
          • Brot í starfi, óstundvísi, frammistaða,óheiðarleiki, trúnaðarbrestur
          • Ólögleg verkföll og óleyfileg fundarhöld
          • Réttur til þess að flytja trúnaðarmann milli deilda
        • Úrræði vegna uppsagna og brottreksturs
      • Menntun trúnaðarmanna
      • Öryggistrúnaðarmenn
    • Fæðingar- og foreldraorlof
      • Fæðingarorlof
        • Réttur til fæðingarorlofs
        • Lengd fæðingarorlofs
          • Lenging vegna veikinda barns
          • Lenging vegna veikinda móður
        • Tilkynning um töku fæðingarorlofs
        • Sveigjanleiki í orlofstöku
        • Greiðslur í fæðingarorlofi
          • Fæðingarstyrkur til foreldris utan vinnumarkaðar eða í minna en 25% starfi
          • Fæðingarstyrkur til foreldra í fullu námi
        • Umsókn um greiðslur í fæðingarorlofi
        • Sérreglur (fjölburafæðingar, advanafæðing, veikindi o.fl.)
        • Vernd gegn uppsögnum
        • Uppsöfnun og vernd réttinda
        • Vinnuvernd mæðra og þungaðra kvenna
          • Mat á áhættuþáttum
          • Tímabundin breyting á vinnuskilyrðum o.fl.
          • Leyfi frá störfum
          • Tilvik þar sem vinna er bönnuð
          • Bann við vinnu og næturvinna
          • Réttur til mæðraskoðunar á launum
          • Brjóstagjöf
          • Veikindi á meðgöngu
          • Brot á reglum - skaðabætur og viðurlög
        • Ágreiningur
        • Umsóknareyðublöð og gagnlegir tenglar
      • Foreldraorlof
        • Réttur til foreldraorlofs
        • Tilhögun foreldraorlofs
        • Tilkynning og ákvörðun um töku foreldraorlofs
        • Vernd uppsafnaðra réttinda
        • Vernd gegn uppsögnum
        • Réttur til starfs
    • Evrópskur vinnuréttur
      • EES réttur og landsréttur
      • Réttindi launafólks
        • Hópuppsagnir
        • Aðilaskipti að fyrirtækjum
        • Ábyrgð á launum við gjaldþrot atvinnurekanda
        • Upplýsingar um ráðningarkjör
        • Evrópsk samstarfsráð í fyrirtækjum
        • Útsendir starfsmenn
          • Innleiðing tilskipunar 96/71/EC
          • Dómar
        • Foreldraorlof
        • Hlutastörf
        • Tímabundin ráðning
        • Upplýsingar og samráð í fyrirtækjum
      • Jafnrétti á vinnumarkaði
        • Jöfn laun
        • Aðgangur að störfum
        • Sönnunarbyrði
        • Almannatryggingar
        • Öryggi þungaðra kvenna
        • Foreldraorlof
      • Vinnuvernd
        • Öryggisráðstafanir
        • Ákveðnir hópar
        • Vinnustaðir
        • Vinnu-og hvíldartími
      • Frjáls för launafólks
    • Alþjóðlegur vinnuréttur
      • Alþjóðavinnumálastofnunin - ILO
      • Samþykktir ILO
      • Due diligence – samfélagsleg ábyrgð
    • Icelandic labour law
      • Labour Market and Trade Unions
        • The Icelandic Confederation of Labour (ASI)
          • Federations affiliated to ASI
          • Unions directly affiliated to ASI
        • Trade Unions
          • Priority clauses
        • Workplace representation
        • Strikes
        • Political rights of workers
        • Union funds
        • Collective agreements
          • Content of collective agreements
          • Occupational and geographical coverage
          • Types of Collective agreements
          • Period of validity
          • Confidential ballots
          • Industrial peace
        • Access to the labour market
          • Non-discrimination
          • Age limits
          • Professional qualifications
          • Foreign workers
      • Contract of Employment and related rules
        • Written statement or contract of employment
        • Changes in terms
        • Termination of contract
        • Part-time workers
        • Fixed-term work
        • Young workers
          • Prohibited work
          • Working hours
      • Wages and working time
        • Working time
          • Day time and over time work
          • Shift work
        • Meal and Coffee breaks
        • Public holidays
          • Transfer of public holidays
          • Christmas and Holiday bonus
        • Pay statement (pay slip)
          • Particulars of a written pay statement
        • Taxes and contributions
      • Holidays and holiday allowance
        • Holiday allowance
          • Accrued holiday allowance
          • Holiday allowance account
          • Workers earning a monthly salary
          • Employment termination and holidays
        • Holiday period
          • Holiday outside the holiday period
          • Worker falls sick before or during holiday
      • Sickness and accidents
        • Additional rights under collective agreements
          • Trade unions belonging to SAMIDN
          • Trade unions belonging to SGS
          • Trade unions belonging to LIV
          • Trade unions belonging to RSI and MATVIS
        • Accruement of rights during absence
        • Transfer of acquired rights
        • Attending sick children and other compelling family reasons
        • Union Sickness Fund
        • Virk - Vocational Rehabilitation Fund
        • Accidents at work and occupational diseases
          • Medical expenses
          • Insurance for death, accident and disability
          • Statutory occupational injury insurance
          • Accountable employer
          • Reporting to the Administration of Occupational Safety and Health
      • Rest and maximum working time
        • Weekly working time
        • Daily rest
        • Weekly day off
        • Night workers
      • Termination of employment
        • Notice periods
          • Statutory rights
          • Rights under collective agreements
        • Employment protection
      • Gender equality
        • Pay equality
        • Equality programs
        • Work and family life
        • Sexual harassment
        • Complaints and damages
      • Maternity and paternal rights
        • Maternity/paternity leave
        • Maternity/paternal benefits
        • Safety and health of pregnant women
        • Parental leave – unpaid
        • Employment protection
      • Pension funds
        • Mandatory occupational pension fund
        • Supplementary Pension
        • Statutory pension
      • Protection of personal data
        • Personal data
        • Data Processing
        • Electronic surveillance
        • E-mail and internet use
      • Health and safety
      • Transfer of undertakings
      • Foreign workers
        • Workers from Europe
          • Posted workers
          • Temporary agency workers
        • Workers from third countries - Work permits
          • Temporary work permits
          • Permanent work permits
          • Specialist work permit
          • Four weeks exemption
        • Agreement on foreign workers
      • Icelandic Collective labour law (summary)
        • Basic legislation
          • The private sector
          • The public sector
        • The negotiating parties
          • The unions
          • The employers
        • Collective bargaining
          • Schedule of negotiations
          • The process
          • Agreement is reached - voting
          • Compromise proposal
          • Industrial peace
        • Strikes and lockouts (work stoppages)
          • The public sector
        • Priority clauses
        • Deduction of union fees

Félagafrelsi

Í félagafrelsinu felast nokkur grundvallarréttindi stéttarfélaga og launafólks. Þau helstu eru rétturinn til þess að stofna stéttarfélög án fyrirfarandi leyfa og rétturinn til þess að ganga í stéttarfélög. Einnig réttur stéttarfélaga til þess að stýra málefnum sínum sjálf án afskipta stjórnvalda eða atvinnurekenda. Síðast en ekki síst felst félagafrelsið í rétti stéttarfélaga til þess að gera kjarasamninga og efna til verkfalla. Öll þessi réttindi eru bæði varin af stjórnarskrá Íslands og almennum lögum en síðast en ekki síst eru þau varin í alþjóðlegum sáttmálum sem Ísland hefur gerst aðili að og skuldbundið sig til þess að framfylgja. Hér á eftir er gerð grein fyrir helstu réttarheimildum á þessu sviði.

Atvinnufrelsi og kjarasamningsréttur skv. stjórnarskrá

Atvinnufrelsi manna telst til grundvallarmannréttinda. Í atvinnufrelsi felst fyrst og fremst að mönnum sé heimilt að velja sér lífsstarf svo sem hugur þeirra stendur til. Í 75. gr. Stjórnarskrár íslenska lýðveldisins segir að öllum sé frjálst að stunda þá atvinnu sem þeir kjósa. Þessu frelsi má þó setja skorður með lögum, enda krefjist almannahagsmunir þess. Skuli í lögum kveða á um rétt manna til að semja um starfskjör sín og önnur réttindi tengd vinnu.

Tvenn skilyrði eru hér sett við því að bönd megi leggja á atvinnufrelsi manna, að það sé gert með lögum og að almenningsheill krefjist þess. Hér er ekki kveðið á um að bætur komi fyrir og verða menn því að þola skerðingar á atvinnufrelsi bótalaust. Þótt ekki komi bætur fyrir skerðingu á atvinnufrelsi samkvæmt 75. gr. stjórnarskrárinnar hefur þó verið talið að atvinnuréttindi sem slík njóti verndar eignarnámsákvæða stjórnarskrárinnar.

Lög hafa verið sett hér á landi sem takmarka atvinnufrelsi manna, og hafa dómsmál risið í kjölfar setningu laganna. Meðal annars féllu dómar þar sem tekist var á um skaðabætur vegna missi réttar til vínveitinga í kjölfar laga um aðflutningsbann á áfengi, en bætur voru ekki dæmdar.

Í Hrd. 1959:454 og Hrd. 1964:573 er að finna önnur dæmi um heimild löggjafans til að banna bótalaust atvinnustarfsemi. Minkaeldi var bannað með lögum nr. 11/1951 og höfðaði maður, sem rekið hafði minkabú skaðabótamál á hendur ríkinu fyrir atvinnuspjöll. Hæstiréttur taldi ekki efni til að bæta atvinnuspjöllin, enda hafði minkaeldi verið bannað vegna þeirrar hættu og spjalla sem minkar sem úr haldi sleppa valda.

Með lögum nr. 92/1956 var hnefaleikakennsla bönnuð í landinu án þess að nokkrar bætur væru látnar koma fyrir til þeirra sem af því höfðu haft atvinnu.  Sjá hins vegar lög um áhugamannahnefaleika nr. 9/2002 en 1. gr laganna heimilar keppni og sýningu á áhugamannahnefaleikum, auk þess sem heimilt er að kenna áhugamannahnefaleika

Í Hrd. 1993:1217 var kveðinn upp dómur í máli sem reis vegna breytinga á lögum um leigubifreiðar þegar sett voru ákvæði um að atvinnuleyfi félli úr gildi við lok 70 ára aldurs leyfishafa. Taldi bílstjórinn meðal annars að með þessari lagasetningu væri verið að brjóta atvinnufrelsi manna. Hæstiréttur féllst ekki á það sjónarmið og sagði að reglan um aldurshámark bifreiðastjóra leigubifreiða væri byggð á almennum og hlutlægum sjónarmiðum og að gætt hafi verið jafnræðis við setningu laganna þar sem þau næðu til allra sem eins væru settir.

Ekki nægir að leggja bönd á atvinnufrelsi manna með reglugerðarákvæði. Í Hrd. 1988:1532 var meðal annars tekist á um atvinnufrelsisákvæði stjórnarskrárinnar í máli sem fjallaði um skyldu leigubifreiðastjóra til að vera félagsmaður í stéttarfélagi leigubílstjóra, en reglugerðarákvæði skyldaði manninn til slíkrar aðildar. Hæstiréttur sagði að samkvæmt 69. gr. stjórnarskrárinnar hefði þurft lagaboð til að leggja bönd á atvinnufrelsi manna. Með orðinu lagaboð væri átt við sett lög frá Alþingi. Reglugerðarákvæði nægðu ekki ein sér. Lagaákvæði sem takmörkuðu mannréttindi yrðu að vera ótvíræð. Væri svo ekki bæri að túlka þau einstaklingi í hag, því að mannréttindi væru sett til verndar einstaklingum en ekki stjórnvöldum.

Dómstólar leggja mat á það hvað átt sé við með orðinu almenningsheill. Í Hrd. 1964:960 var því slegið föstu að almenni löggjafinn hefði metið ráðstafanir um takmarkanir á leigubifreiðum til almenningsheilla.

Nokkuð mörg mál er snerta atvinnufrelsi á einn eða annan hátt hafa komið til kasta Hæstaréttar hin síðari ár. Þó telja fræðimenn að 75. gr. stjórnarskrárinnar hafi ekki mikla réttarlega þýðingu. Aðalþýðing hennar sé sú að handhöfum framkvæmdarvalds sé óheimilt að skerða atvinnufrelsi manna, en sennilega hefði sú regla verið talin gilda þó að ekki væri við þetta stjórnarskrárákvæði að styðjast. Í greininni felist þó almenn stefnuyfirlýsing stjórnarskrárgjafans. Sú stefnuyfirlýsing geti skipt máli við lögskýringu. Hún leiði til þeirrar túlkunarreglu að í vafatilvikum beri að telja líkur fyrir atvinnufrelsinu.

Atvinnukúgun

Atvinnukúgun er ekki réttarlegt hugtak, en er notað um það þegar hömlur eru með ólögmætum og ómálefnalegum hætti lagðar á atvinnufrelsi manna. Hugtakið er notað um þvingun sem á rætur sínar í óréttmætri mismunun, oft af félagslegum toga, svo sem ef litarháttur fólks eða kyn er látið ráða um störf.

Með atvinnukúgun er oftast átt við það þegar atvinnurekandi beitir starfsmenn sína ólögmætum þvingunum, gjarnan félagslegum, sem koma í veg fyrir að þeir geti innt störf sín af hendi með þeim hætti sem ráðningarsamningur þeirra gerir ráð fyrir eða notið skoðanafrelsis sem einstaklingar. Atvinnukúgun getur þó haft víðtækari merkingu. Talað er um atvinnukúgun ef stjórnvöld með ólögmætum aðgerðum sínum hamla atvinnu fólks. Jafnvel hefur verið talað um atvinnukúgun í því sambandi þegar vinnustöðvun er boðuð gagnvart hópum sem ekki eiga í vinnudeilu svo og þegar nýtt stéttarfélag hefur verið stofnað í sömu starfsgrein og félag sem fyrir er. Hugtakið atvinnukúgun hefur verið nefnt þegar starfsmanni fyrirtækis er vikið úr starfi fyrir þær sakir að taka sæti í stjórn þess sem fulltrúi starfsmanna og þegar starfsmanni, sem hefur haft sig mjög í frammi í réttindamálum starfsmanna er einum sagt upp störfum.

Spyrja má hvort það sé atvinnukúgun að í ráðningarsamningi sé ákvæði um að viðkomandi sé ekki félagsmaður í stjórnmálaflokki. Hvatningar atvinnurekenda til starfsmanna um að taka ekki þátt í verkfallsaðgerðum myndu vafalaust teljast atvinnukúgun en meiri vafi gæti leikið á um atvinnukúgun ef atvinnurekandi fer þess á leit að starfsmenn skrifi undir stuðningsyfirlýsingu við sig fyrir framboð til sveitarstjórnar.

Með löggjöf er reynt að sporna við atvinnukúgun, en hún er í eðli sínu andstæð lögum. Auk stjórnarskrárákvæðisins um atvinnufrelsi, sem segja má að sé almenn stefnuyfirlýsing er að finna í lögum um stéttarfélög ákvæði sem hindra eiga atvinnukúgun með því að tryggja skoðanafrelsi manna. Einnig er rétt að benda á ákvæði í alþjóðasáttmálum.

Sjá einnig upplýsingar á heimasíðu Mannréttindaskrifstofu Íslands.

Skoðanafrelsi launafólks skv. lögum nr. 80/1938

Samkvæmt 4. gr. laga um stéttarfélög og vinnudeilur nr. 80/1938 er atvinnurekendum, verkstjórum og öðrum trúnaðarmönnum atvinnurekenda óheimilt að reyna að hafa áhrif á stjórnmálaskoðanir verkamanna sinna, afstöðu þeirra og afskipti af stéttar- eða stjórnmálafélögum eða vinnudeilum með

  • uppsögn úr vinnu eða hótunum um slíka uppsögn,
  • fjárgreiðslum, loforðum um hagnað eða neitunum á réttmætum greiðslum.

Ákvæðið tryggir skoðanafrelsi launafólksins, og þar með félagafrelsi þess.

Greinin nær til atvinnurekenda, verkstjóra og annarra trúnaðarmanna atvinnurekenda. Þar sem henni er ætlað að tryggja að sjálfstæði launamannsins haldist þrátt fyrir ráðningarsamning við atvinnurekanda verður að líta svo á að greinin taki til allra þeirra sem vegna stöðu sinnar hjá fyrirtækinu gætu tengst atvinnurekandanum, svo sem flokksstjóra og starfsmannastjóra.

Greininni er ætlað að vernda skoðanafrelsi launamannsins. Greinin fjallar sérstaklega um bann við áhrifum á stjórnmálaskoðanir, afstöðu þeirra og afskipti af stéttar- eða stjórnmálafélögum eða vinnudeilum. Verndin er tvíþætt, annars vegar vernd gagnvart stjórnmálaskoðunum og hins vegar vernd gagnvart stéttarfélagsþátttöku.

Í greininni felst bann við því annars vegar að segja starfsmanni upp störfum eða hótun um slíka uppsögn og hins vegar bann við fjárgreiðslum, loforðum um hagnað eða neitunum á réttmætum greiðslum í þessu skyni.

Þessari lagagrein hefur ekki oft verið beitt fyrir dómstólum hér á landi. Ástæðan kann ef til vill að vera sú að samkvæmt íslenskum vinnurétti er almennt ekki skylt að geta um ástæður uppsagnar nema sérstök lagafyrirmæli eða samningsákvæði kveði á um annað. Þess ber að geta að í kjarasamningum þeim sem undirritaðir voru þann 17. febrúar 2008 gerðu ASÍ og SA samkomulag um nýbreytni varðandi uppsagnir. Samkvæmt samkomulaginu á starfsmaður nú rétt á viðtali við vinnuveitenda sinn um ástæður uppsagnar, óski hann þess. Áréttað er að frjáls uppsagnaréttur vinnuveitanda sé háður vissum takmörkunum, lögum samkvæmt. Vilji atvinnurekandi þannig segja starfsmanni upp störfum vegna afskipta hans af stjórnmálum eða verkalýðsmálum getur hann sagt manninum upp án þess að geta um ástæður uppsagnar en ef tekst að gera það líklegt að ástæðuna sé að rekja til afskipta viðkomandi af þeim þáttum sem tilgreindir eru í 4.gr. laga nr. 80/1938 getur bæði stofnast refsiábyrgð og skaðabótaábyrgð.

Í Félagsdómi

Í Félagsdómum 6/1952 (IV:1) og 7/1952 (IV:15) er fjallað um mál sem reis er formanni og varaformanni Félags járniðnaðarmanna var sagt upp störfum í framhaldi af því að hvíldartímaákvæði voru brotin. Formaður og varaformaður Félags járniðnaðarmanna höfðu verið starfsmenn tiltekins fyrirtækis um árabil. Í tengslum við iðnsýningu sem hér var haldin 1953 lét forstjóri fyrirtækisins starfsmenn vinna án hvíldar í á annan sólarhring. Í kjölfar gagnrýni sem upp kom á vinnustað vegna þessa var trúnaðarmanni svo og formanni og varaformanni sagt upp störfum. Þeim voru greidd laun út uppsagnarfrest en gert að hætta strax. Síðar var fallist á að taka trúnaðarmanninn aftur í starf, en uppsagnir hinna látnar halda sér. Félagsdómur dæmdi fyrirtækið til greiðslu sektar vegna brots á 4. gr. l. 80/1938 og jafnframt voru mönnunum dæmdar skaðabætur. Í rökstuðningi Félagsdóms 6/1952 (IV:1) segir meðal annars að ekkert hafi komið fram um það að framkoma formannsins í sambandi við vinnu þessa hafi verið með þeim hætti að hún gæfi út af fyrir sig réttmæta ástæðu til uppsagnar hans. Skipti ekki máli í því sambandi, hvort þær aðfinnslur, sem kunni að hafa verið bornar fram út af nefndri vinnu væru réttmætar eða ekki, ef þær voru bornar fram á viðurkvæmilegan hátt. Í 4. gr. laga nr. 80/1938 segi meðal annars að atvinnurekendum, verkstjórum og öðrum trúnaðarmönnum atvinnurekenda sé óheimilt að reyna að hafa áhrif á afstöðu og afskipti verkamanna sinna af stéttarfélögum með uppsögn úr vinnu eða hótunum um slíka uppsögn. Framangreind uppsögn hafi verið til þess fallin að hafa áhrif á afskipti verkamanna fyrirtækisins af málefnum stéttarfélags þeirra. Varði uppsögn formannsins því við tilvitnað lagaákvæði.

Stjórnarskrá og samþykktir Alþjóðavinnumálastofnunarinnar

Félagafrelsið er sérstaklega varið í stjórnarskrá Alþjóðavinnumálastofnunarinnar ILO og í samþykktum nr. 87 og 98 eins og þær hafa verið túlkaðar frá upphafi. Um túlkun þessara ákvæða og áratugaframkvæmd er fjallað á skipulegan hátt á vef ILO. Einnig er hægt að nálgast þetta sem sérstaka útgáfu ILO þar sem teknar eru saman réttarheimildir og túlkanir ILO í ritinu "Freedom of association".

Í samþykkt ILO nr. 98 um beitingu grundvallarreglanna um réttinn til að stofna félög og semja sameiginlega segir í 1. gr. að verkamenn skuli tilhlýðilega verndaðir fyrir því að þeir séu látnir gjalda þess um atvinnu að þeir séu félagsbundnir. Slík vernd skuli sérstaklega beinast að athöfnum sem miða að því að binda ráðningu verkamanna til vinnu því skilyrði að þeir gangi ekki í stéttarfélag eða segi sig úr slíku félagi og því að verkamönnum sé sagt upp vinnu eða þeim gert annað ógagn vegna hlutdeildar sinnar í félagsskap, þátttöku í félagsstarfsemi utan vinnutíma eða í vinnutíma með samþykki vinnuveitandans.

Í 2. gr. samþykktarinnar segir að félög vinnuveitenda og verkamanna skuli njóta nægilegrar verndar gegn afskiptum hverra af öðrum við stofnun þeirra, starfsemi og stjórn, hvort sem þau afskipti eru bein að framkvæmd af umboðsmönnum eða meðlimum slíkra félaga. Einkum skulu athafnir þær sem miða að því að stuðla að stofnun verkalýðsfélaga undir yfirráðum vinnuveitenda eða félagssamtaka þeirra, eða að styrkja verkalýðsfélög fjárhagsleg eða á annan hátt í því skyni að koma þeim undir stjórn vinnuveitenda eða félagssamtaka þeirra taldar afskipti í merkingu greinarinnar. Ísland hefur staðfest þessa samþykkt Alþjóðavinnumálastofnunarinnar og hefur hún því gildi hér að þjóðarrétti. Stjórnvöld hafa sem sé skuldbundið sig til að tryggja að ákvæði hennar séu haldin hér á landi.

Mannréttindasáttmáli Evrópu

Lög um mannréttindasáttmála Evrópu nr. 62/1994 lögbinda sáttmálann hér á landi. Í sáttmálanum eru grundvallarréttindi tryggð, svo sem frelsi og mannhelgi, friðhelgi einkalífs og vernd gegn pyndingum og þrældómi. Í 9. gr. sáttmálans segir að sérhver maður eigi rétt á að vera frjáls hugsana sinna, samvisku og trúar.

Tíunda grein sáttmálans kveður á um tjáningarfrelsi og félagafrelsi er tryggt í 11. gr. Þar segir að rétt skuli mönnum að koma saman með friðsömum hætti og mynda félög með öðrum, þar á meðal að stofna og ganga í stéttarfélög til verndar hagsmunum sínum.

Samningur Sameinuðu þjóðanna um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi

Réttur manna til vinnu og til að afla sér lífsviðurværis með vinnu sem menn velja sér er einnig tryggður í 6. gr. alþjóðasamnings Sameinuðu þjóðanna um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi, sem fullgiltur var 1979.

Félagsmálasáttmáli Evrópu

Í Félagsmálasáttmála Evrópu, sem Ísland varð aðili að 1976 er ítarlega fjallað um vinnu, svo sem rétt til vinnu, til sanngjarnra vinnuskilyrða, til öryggis við störf og heilsusamlegra vinnuskilyrða, til sanngjarns kaups, til að stofna félög og semja sameiginlega. Þar er þó hvergi að finna einstakt ákvæði um bann við atvinnukúgun, heldur verður að leiða þann rétt fram með fleiri en einu ákvæði sáttmálans.

Samningur Sameinuðu þjóðanna um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi

Réttur manna til vinnu og til að afla sér lífsviðurværis með vinnu sem menn velja sér er einnig tryggður í 6. gr. alþjóðasamnings Sameinuðu þjóðanna um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi, sem fullgiltur var 1979.

Sjá einnig upplýsingar á heimasíðu Mannréttindaskrifstofu Íslands.

Neikvætt félagafrelsi

Þegar vísað er til neikvæðs félagafrelsis er átt við rétt manna til þess að standa utan félaga. Almennt er viðurkennt að heimilt er að þvinga menn til aðildar að félögum hafa sérstakt og nauðsynlegt hlutverk í almannaþágu. Skýrasta dæmið um það er skylda til aðildar að veiðifélögum. Rétturinn til þess að standa utan félaga er ekki jafn skýr í réttarheimildum, ríkur eða vel varinn eins og félagsfrelsið sjálft. Um réttinn til þess að standa utan stéttarfélaga er nánar fjallað í kaflanum „Réttur til að standa utan stéttarfélags“.

Var efnið hjálplegt?

Takk fyrir að hjálpa okkur að bæta vefinn!

Vinsamlegast merktu við ástæðu

Í stuttu máli *
Fela
Tengill á forsíðu ASÍ

Alþýðusamband Íslands er stærsta fjöldahreyfing launafólks á landinu. ASÍ er samband 47 stéttarfélaga á almennum vinnumarkaði.

Alþýðusamband Íslands
Guðrúnartúni 1 • 105 Reykjavík
kt. 420169–6209

  • 53 55 600
  • asi@asi.is
  • Facebook-síða ASÍ
  • YouTube-rás ASÍ

VINNURÉTTUR

  • Um vinnuréttarvefinn
  • Vinnuréttur

FRÉTTIR OG ÚTGÁFA

  • Fréttir
  • Útgáfa
  • Samstarfsverkefni
  • Hlaðvarp
  • Sjónvarp ASÍ

UM ASÍ

  • Hvað er ASÍ?
  • Þing
  • Forseti
  • Starfsfólk

Vafrakökur

Við notum vafrakökur til að bæta vefinn. Fyrir frekari upplýsingar getur þú skoðað skilmála um meðferð persónuupplýsinga á vefnum.

Notkunarskilmálar um persónuvernd

Veldu leið til að hafa samband við ASÍ

Tölvupóstur Algengar spurningar