Velferðarmál

Velferðarkerfið skiptir sköpum fyrir lífsgæði launafólks, fjölskyldur þeirra og samfélagið í heild. Velferðarkerfið á að tryggja grundvallarmannréttindi og er forsenda þess að hægt sé að skapa og varðveita félagslega samheldni og þar með frið og samkennd. Velferðarkerfið er óaðskiljanlegur hluti félagslegrar stefnu stjórnvalda og aðila vinnumarkaðarins, til að varna og vinna gegn fátækt og félagslegri einangrun. Velferðarkerfið getur, ef þjóðfélagsleg samstaða næst þar um, dreift félagslegri ábyrgð, aukið mannlega reisn, jafnræði og félagslegt réttlæti. Það er einnig mikilvægt hvað varðar pólitíska þátttöku, valddreifingu og þróun lýðræðisins.

Velferðarkerfi með aðgangi að heilbrigðisþjónustu, menntun, tekjuöryggi og félagslegri þjónustu óháð efnahag leiðir til aukinnar framleiðni. Samspil öflugs efnahagskerfis og velferðarkerfis, auk virkrar stefnu í atvinnumálum, stuðlar að sjálfbærri félagslegri og efnahagslegri þróun. Skilvirkt velferðarkerfi auðveldar tæknibreytingar í atvinnulífinu, með því að skapa grundvöll fyrir hreyfanleika og aðlögunarhæfni launafólks. Þannig er velferðarkerfið ekki kostnaðarliður fyrir fyrirtækin, heldur fjárfesting í fólki og mannauði sem auðveldar þeim að aðlagast nýjum og breyttum aðstæðum á tímum hnattvæðingar og tæknibreytinga. Velferðarkerfið er því mikilvægt, bæði fyrir fólk og fyrirtæki.

Velferðarkerfi á að hvíla á nokkrum grundvallargildum. Það á að tryggja öllum ákveðin lífsgæði, það á að hvíla á einstaklingsbundnum félagslegum réttindum og þjónustan á að vera góð. Hlutfall hins opinbera í þjónustu á að vera hátt og framkvæmdin á að vera samþætt. Þeir þættir velferðarkerfisins sem lúta að réttindum á vinnumarkaði eiga að vera á ábyrgð aðila vinnumarkaðarins. Velferðarkerfið á að stærstum hluta að fjármagna með skattfé og greiðslum launafólks og atvinnurekenda í samtryggingarsjóði vegna afkomu- og áfallatrygginga. Aðilar vinnumarkaðarins eiga að gegna lykilhlutverki við uppbyggingu og skipulag á vinnumarkaði.

Á grundvelli slíks kerfis er hægt að sameina hagvöxt og réttláta skiptingu arðsins sem skapast, til að byggja upp samfélag sem tryggir öryggi og tækifæri fyrir alla. Það á að koma í veg fyrir fátækt og örbirgð og tryggja lífskjör og velferð sem eru meðal þess besta sem þekkist í heiminum.

Með metnaðarfullri uppbyggingu velferðarkerfisins er hægt að sýna fram á að það er ekki þversögn, heldur órjúfanleg samstaða, milli samfélags og frelsis, öflugs hagvaxtar og réttlátrar tekjuskiptingar.

Verkalýðshreyfingin lýsir yfir áhyggjum af því að þau grundvallargildi sem velferðarkerfið byggði á, standi í vaxandi mæli höllum fæti og sýnt að sífellt stærri hópar fá ekki þá þjónustu og aðstoð sem nauðsynleg er til að forða þeim frá fátækt og félagslegri einangrun. Auknar tekjutengingar og skilyrðingar útiloka fólk í viðkvæmri stöðu og skapar hjá þeim óvissu um afkomu sína með skelfilegum afleiðingum. Í æ ríkara mæli er aðgangur að þjónustu grundvallaður á tekjum og efnahag.

Alþýðusamband Íslands hefur skilgreint það sem forgangsverkefni í starfi sínu, að endurskoða og treysta velferðarkerfið út frá manngildis- og jafnréttissjónarmiðum. Með því að tryggja öryggi og velferð allra, er lagður grunnur að réttlátara samfélagi og öflugra og sveigjanlegra atvinnulífi, sem aftur leggur grunn að öruggari fjármögnun velferðarkerfisins.

Alþýðusamband Íslands telur að velferðarkerfið eigi að standa á fjórum meginstoðum til þess að geta jafnað lífsgæði landsmanna:

Menntakerfi. Menntakerfið er mikilvægur þáttur í að auka lífsgæði og uppbyggingu og þróun velferðarkerfisins. Menntun fyrir alla leggur grunn að virkri þátttöku almennings í lýðræðislegri umræðu, skapar forsendur fyrir bætt lífsgæði og kemur í veg fyrir félagslega einangrun. Fyrir þjóðfélagið treystir menntun þannig grundvöll lýðræðisins. Fyrir einstaklinga treystir góð menntun stöðu og öryggi launafólks í síbreytilegu atvinnulífi og dregur úr áhættu af atvinnuleysi. Markmið menntakerfisins á því að vera, að allir eigi rétt á námi og hafi tækifæri til að nýta sér það, hvort sem um formlega menntun, símenntun eða endurmenntun er að ræða.
Umönnunarkerfi. Mikil atvinnuþátttaka á Íslandi, há fæðingartíðni, hækkandi meðalaldur og lífslíkur kalla á góða þjónustu og gott skipulag við umönnun barna, aldraðra og langveikra. Umönnunarkerfið þarf að fjármagna í samræmi við þörf til að tryggja að allir sem þurfa fái viðeigandi þjónustu og því þarf að huga sérstaklega að kjörum umönnunarstétta.
Heilbrigðiskerfi. Vel skipulagt heilbrigðiskerfi sem tryggir öllum aðgang að góðri þjónustu sem nær jafnt til líkamlegra og andlegra þarfa, er mikilvæg forsenda fyrir því að tryggja öryggi og lífsgæði.
Tryggingakerfi. Afkomutrygging er mikilvæg forsenda fyrir því að koma í veg fyrir fátækt og að jafna lífsgæðin.

Alþýðusamband Íslands telur að velferðarkerfið eigi að grundvallast á eftirfarandi:

Aðgengi fyrir alla eftir þörfum, en ekki eftir kaupgetu eða efnahag.
Gæðum og góðu eftirliti
Fjármögnun með réttlátu skattkerfi.
Lýðræði sem tryggir almenningi innsýn og tækifæri til þess að veita stjórnvöldum aðhald.

Til að mæta þessum skyldum velferðarsamfélagsins er mikilvægt að skilgreina hvaða aðilar það eru sem bera beina og óbeina ábyrgð á velferðarkerfinu og hvaða hlutverki þeir eigi að gegna við framkvæmd þess. Þeir aðilar sem koma að málinu eru ríki, sveitarfélög, samtök launafólks, atvinnurekendur, ýmis frjáls félagasamtök og hagsmunahópar notenda.

Áherslur ASÍ:

Félagsmálahluti og heilbrigðishluti velferðarráðuneytisins verði sameinaðir að nýju til að tryggja betur samfellu í stefnumótun á sviði velferðarmála.
Draga verður skörp skil um hvaða eignar- og rekstrarform verði heimilt að nota í velferðarþjónustu.
Þröngir efnahagslegir hagsmunir einkaaðila um að skapa viðskipti og hagnað, mega ekki ógna markmiðum um jafnan aðgang, réttlæti og gæði þjónustunnar.
Komið verði í veg fyrir arðgreiðslur í velferðarþjónustu sem fjármögnuð er með skattfé.

Afkomutryggingar

Afkomuvanda eldri borgara, sem hafa lítinn eða takmarkaðan rétt í lífeyrissjóðum, verði mætt með hækkun ellilífeyris.
Leiðrétta verður vaxandi mun á réttindum lífeyrisþega sem búa einir og þeirra sem búa með öðrum.
Dregið verði úr tekjutengingum almannatrygginga.
Endurskoðun örorkulífeyris almannatrygginga verði flýtt eins og kostur er og réttur öryrkja til almannatrygginga taki mið af því að framfærslubyrði þeirra er önnur og meiri en t.d. eldri borgara. Komið verði í veg fyrir víxlverkun milli örorkulífeyris almannatrygginga og lífeyrissjóða.
Atvinnuleysisbætur hækki í takt við launaþróun.
Tryggja verður atvinnuleitendum starfsendurhæfingu og menntun til þess að treysta stöðu þess á vinnumarkaði.
Fram fari heildarendurskoðun á áfallatryggingum, með það að markmiði að bæta rétt til:

launa vegna langtímaveikinda.
launa vegna veikinda og slysa barna og aðstandenda.
bóta vegna kostnaðar í tengslum við langtímaveikindi.

Tryggt verði í löggjöf að hægt verði að taka upp ný tryggingarsvið á samtryggingargrunni í samningum milli aðila vinnumarkaðarins.

Heilbrigðisþjónusta

Snúið verði af braut einkavæðingar heilbrigðisþjónustunnar.
Sjúkrahúsin verði undir engum kringumstæðum sett undir skilmála markaðskerfisins.
Hlutverk og verkaskipting milli heilsugæslu, sjúkrahúsa, heilbrigðisstofnana, umönnunar aldraðra og langveikra og sérfræðiþjónustu verði skýrð út frá þeirri grunnhugsun, að heilsugæslan verði fyrsti viðkomustaður fólks í heilbrigðiskerfinu.
Haldið verði áfram að efla opinbera heilsugæslu.
Verkaskipting milli sjúkrahúsa og sjálfstætt starfandi sérfræðilækna verði endurskoðuð og göngudeildarþjónusta sjúkrahúsa efld
Komið verði í veg fyrir að sérfræðilæknar starfi bæði á sjúkrahúsum og einkastofum.

Landspítala og Sjúkrahúsinu á Akureyri verð falið að sjá íbúum landsbyggðarinnar fyrir þjónustu sérgreinalækna.
Draga verður úr kostnaðarþátttöku sjúklinga vegna heilbrigðisþjónustu og lyfja og til lengri tíma skal stefna að gjaldfrjálsri heilbrigðisþjónustu.
Tryggja þarf raunhæfa niðurgreiðslu á ferðakostnaði vegna heilbrigðisþjónustu.

Tekið verði upp tilvísanakerfi, þar sem almenningi verði tryggt aðgengi að þjónustu sérfræðinga að undangenginni heimsókn á heilsugæslu og gjöld vegna komu til sérfræðinga verði lækkuð verulega.
Fjölgun sérfræðilækna á samningum verði því aðeins heimiluð að hún falli að þörfum og verkaskiptingu í heilbrigðiskerfinu.
Haldið verði áfram að efla geðheilbrigðisþjónustu og sálfræðiþjónusta verði í boði innan bæði heilbrigðiskerfisins og menntakerfisins.

Brýnt er að setja aukið fjármagn í hjúkrunarrými, fjölga þeim og tryggja öruggan rekstur þeirra með því að bæta kjör starfsfólks.
Efla verður almenna öldrunarþjónustu og auka framboð af dagvistar-, endurhæfingar- og hvíldarrýmum.
Efla verður heimahjúkrun og almenna heimaþjónustu fyrir aldraða þannig að þeim verði í auknum mæli gert kleift að vera í eigin húsnæði sem lengst, m.a. með því að bæta kjör og menntun starfsmanna í heimaþjónustu og fjölga þeim.
Stórefla verður þjónustu við fólk með fíknivanda og endurreisa þarf opinbera hluta þjónustunnar. Þróa þarf fjölbreyttari þjónustu með samþættingu heilbrigðis- og félagsþjónustu fyrir mismunandi aldurshópa og fólk í mismunandi stöðu.
Fjölga verður þjónustuúrræðum fyrir börn og ungt fólk með fjölþættan vanda og tryggja verður að þjónustan sé aðgengileg áður en allt er komið í óefni.

Barnafjölskyldur og rétturinn til mannsæmandi lífs

Greiðslur í almannatryggingakerfinu, fæðingarorlofskerfinu, atvinnuleysistrygginga-kerfinu og fjárhagsaðstoð sveitarfélaga fylgi launaþróun.
Dregið verði úr kostnaði fólks vegna lyfja- og heilbrigðisþjónustu.
Skólamáltíðir verði gjaldfrjálsar.
Dregið verði úr gjaldtöku sveitarfélaga vegna leikskóla og frístundastarfs.
Barnabætur greiðist vegna allra barna til að jafna skattbyrði fólks með mismikla framfærslubyrði.
Vinnuvikan verði stytt til að auka frelsi launafólks til einkalífs og til að tryggja því aukna hlutdeild í verðmætasköpun sinni á vinnumarkaði.
Farið verði að tillögum Velferðarvaktarinnar um úrbætur í málefnum fátæks fólks og ýmissa jaðarhópa.

Íbúðir fyrir alla

Brugðist verði við verulegri hækkun á húsnæðiskostnaði og skorti á húsnæði með mun fleiri íbúðum í almenna íbúðakerfinu og fjölgun félagslegra íbúða sveitarfélaga.
Við uppbyggingu á húsnæði verði tekið tillit til mismunandi þarfa aldurshópa, fólks með fötlun og fólks með alvarlega geðfötlun.
Húsnæðisbætur hækki til samræmis við húsnæðiskostnað.
Vaxtabótakerfið verði endurreist til að mæta háum vaxtakostnaði launafólks við öflun eigin húsnæðis.
Ósamþykktu húsnæði, t.d. í iðnaðarhúsnæði, verði útrýmt og ströng viðurlög sett við því að misnota sér húsnæðisneyð fólks.

Helstu verkefni ASÍ eru að:

Vera virkur þátttakandi og taka frumkvæði í umræðunni í samfélaginu um uppbyggingu og nýsköpun velferðarkerfisins.
Vera lifandi vettvangur fyrir skoðanaskipti og stefnumótun verkalýðshreyfingarinnar um velferðarkerfið. Koma fram fyrir hönd aðildarsamtaka sinna gagnvart stjórnvöldum og samtökum atvinnurekenda í þessum málaflokki, í samræmi við löggjöf og ákvarðanir aðildarsamtaka sinna hverju sinni.
Vinna greiningar á mismunandi þáttum velferðarkerfisins, styrkleikum þess og veikleikum.
Vinna að því að auðvelda almenningi aðgang að upplýsingum um réttindi sín í velferðarkerfinu.
Velferðarnefnd og miðstjórn ASÍ vinni áfram að mótun stefnu ASÍ í velferðarmálum.
Vinna að því að mynda breiða sátt um stefnuna í velferðarmálum.
Náið samráð verði haft við fulltrúa hagsmunahópa.
Vinna því pólitískt fylgi að hér verði öflugt velferðarkerfi sem tryggir öllum öryggi.
ASÍ efni til samstarfs við hagsmunahópa um opinbera kynningu og umræðu um aðgerðir til að treysta stoðir og framtíðaruppbyggingu velferðarkerfisins.

Samþykkt í miðstjórn ASÍ 2. maí 2018

Var efnið hjálplegt?