Algengar spurningar

Veikist þú áttu rétt til að vera heima komist þú ekki til vinnu vegna veikindanna. Í lögum er öllum tryggður ákveðinn lágmarksveikindaréttur. Sá réttur er tveir dagar fyrir hvern unnin mánuð.

Veikindi ber alltaf að tilkynna launagreiðanda, að öðrum kosti kann réttur þinn til greiðslna launa í veikindaforföllum að falla niður.

Ef þú ert í vafa um hver veikindaréttur þinn er eða réttur til greiðslna hafðu samband við stéttarfélagið þitt.

Í kjarasamningum er launafólki tryggður réttur til fjarvista frá vinnu vegna veikinda barna án þess að launagreiðslur falli niður. Almennt er rétturinn 12 dagar á hverju 12 mánaða tímabili.

Mundu að tilkynna launagreiðanda um fjarvistir vegna veikinda barna.

Ef þú slasast við vinnu eða á leið til og frá vinnu áttu slysarétt auk hefðbundins veikindaréttar, þ.e. rétt til greiðslu dagvinnulauna í allt að 3 mánuði.

Mundu að hafa samband við stéttarfélagið ef þú slasast við vinnu.

Skipta má réttindum vegna orlofs í tvennt, annars vegar réttar til frítöku og hins vegar réttar til greiðslu launa í orlofi.

Allir starfsmenn eiga rétt á sumarfríi eða orlofi. Orlofslaun eiga ekki að vera innifalin í launum.

Orlofsgreiðslur reiknast af launum og er grunnprósentan 10,17%. Venjulega fá starfsmenn greitt orlof frá launagreiðanda samtímis því og þeir taka orlof. Sé ekkert orlof tekið er skylda til að greiða orlofslaun eftir sem áður til staðar.

Mundu að þegar þú hættir í starfi áttu að fá greidd orlofslaun vegna ótekins orlofs.

Í lögum er að finna þá meginreglu að fullt starf feli í sér að starfsmaður vinni 8 tíma á dag 5 daga vikunnar eða alls 40 vinnustundir.

Í kjarasamningum einstakra stéttarfélaga kemur þó raunverulega fram hvernig vinnutíma starfsmanna skuli háttað.

Ef þú ert ekki viss um hver vinnutími þinn er ræddu við trúnaðarmann á vinnustaðnum eða stéttarfélagið.

Starfsmaður á rétt á a.m.k. 11 klst. samfelldri hvíld á hverjum sólarhring en við mjög sérstakar aðstæður er heimilt að skerða hvíldina. Í vaktavinnu skal hvíld vera átta stundir.

Almennt áttu rétt á tveimur frídögum í hverri viku en teljist annar þeirra vera hvíldardagur skal sá tengjast beint daglegum hvíldartíma. Þú átt því að fá 35 klst. samfellda hvíld einu sinni í viku.

Hámarksvinnutími að yfirvinnu meðtalinni skal ekki vera meira en 48 klst. á viku á hverjum fjórum mánuðum.

Mundu að vinnutímareglur eru mismunandi eftir kjarasamningum og því skaltu kynna þér vel hver réttur þinn er t.d. með því að ræða við trúnaðarmann eða stéttarfélagið.

Matartími er venjulega 30-60 mín. og telst ekki til vinnutíma. Matartími er ólaunaður.

Kaffitímar teljast til vinnutíma og eru launaðir og almennt á starfsmaður sem vinnur lengur en sex klukkustundir rétt á 15 mín í kaffitíma.

Mundu að þú átt rétt á matar – og kaffitímum!

Þegar þú ræður þig í vinnu er mikilvægt að ganga frá skriflegum ráðningarsamningi í upphafi. Í ráðningarsamningi þurfa eftirtalin atriði m.a. að koma fram: nafn starfsmanns og atvinnurekanda, vinnustaður, tegund starfs eða stutt lýsing á starfinu, fyrsti starfsdagur, lengd ráðningar sé hún tímabundin, uppsagnarfrestur, mánaðar- eða vikulaun, lengd vinnudags, lífeyrissjóður og tilvísun til kjarasamnings.

Sé ekki kveðið á um tímalengd ráðningar er ráðning ótímabundin þ.e. ekki er ákveðið hvenær starfslok muni eiga sér stað. Sé ráðning ótímabundin getur vinnuveitandi ekki sagt þér upp störfum nema veita þér þann uppsagnarfrest sem þér ber samkvæmt kjarasamningi.

Mundu að semja með skriflegum hætti við atvinnurekanda, bæði þegar þú ræður þig í starf en líka þegar gerðar eru breytingar á starfskjörum þínum.

Um launin og önnur starfskjör er fyrst og fremst fjallað í kjarasamningum. Mikilvægt er að þú vitir hvaða kjarasamningur gildir um starfið sem þú ert að ráða þig í, því þá getur þú aflað þér upplýsinga um launakjör, réttindi og skyldur sem gilda um starfið. Flesta kjarasamninga má sjá á heimasíðum stéttarfélaganna.

Það er grundvallaratriði að laun og önnur starfskjör sem þú semur um við atvinnurekanda mega ekki vera lakari en kveðið er á um í kjarasamningi. Það er aftur á móti heimilt að greiða þér hærri laun og veita þér betri starfskjör en kveðið er á um í kjarasamningi.

Áður en þú hefur störf eiga laun og aðrar greiðslur að liggja fyrir því erfiðara kann að vera að semja um slíkt við atvinnurekanda þegar þú hefur hafið störf.

Jafnaðarkaup er ekki til sem sérstakur taxti og við það fyrirkomulag er hættan að þú fáir í heildina lægri laun en þú hefðir fengið ef þú hefðir fengið greiddan dagvinnutaxta fyrir dagvinnu og yfirvinnutaxta fyrir yfirvinnu.

Ef atvinnurekandi segir að það sé venja hjá fyrirtækinu að greiða mönnum jafnaðarkaup skaltu fá að sjá forsendur útreikninga og bera þá undir stéttarfélagið þitt. Reynsla stéttarfélaganna sýnir að oft eru útreikningarnir rangir.

Við útborgun launa áttu ávallt rétt á því að fá í hendur launaseðil.

Á launaseðlinum þínum á að sundurliða allar greiðslur sem liggja til grundvallar heildarlaunum. Frá heildarlaunum ber atvinnurekanda að draga frá staðgreiðslu skatta, lífeyrisiðgjöld, félagsgjöld o.s.frv. Atvinnurekandi ber ábyrgð á að koma þessum frádráttargreiðslum til skila til réttra aðila. Það sem eftir stendur eru útborguð laun þín.

Ef þú áttar þig ekki á þeim upplýsingum sem koma fram á launaseðlinum skaltu hafa samband við stéttarfélagið þitt. Þar færðu góða aðstoð.

Ef þú telur að skekkja sé í launaútreikningi eða launin fást ekki greidd skaltu ennfremur hafa strax samband við trúnaðarmann á vinnustaðnum þínum eða skrifstofu stéttarfélagsins.

Ráðningarsamningar geta annað hvort verið tímabundnir, t.d. frá 1. júní til 1. september eða ótímabundnir þ.e.a.s. án lokadags ráðningar.

Sé ekki tekið fram í ráðningarsamningi að hann sé tímabundinn er litið svo á að samningurinn sé ótímabundinn.

Sé ráðningarsamningur tímabundinn þarf ekki að segja honum upp heldur lýkur ráðningu á þeim degi sem tekið er fram í samningum og starfsmaður lætur af störfum. Ótímabundnum ráðningarsamningi þarf að segja upp með þeim uppsagnarfresti sem kveðið er á um í kjarasamningi.

Stundum bjóða atvinnurekendur fólki svarta vinnu sem felst þá í því að launagreiðslur eiga að vera hærri gegn því að launin séu ekki gefin upp til skatts.

Svört vinna er ólögleg og getur varðað viðurlögum og háum sektargreiðslum.

Þá tryggir svört vinna launamanninum ekki margvísleg réttindi sem hann ætti ella rétt á og getur varðað miklu lendi starfsmaðurinn í áföllum.

Mundu að það er ólöglegt að stunda svarta vinnu!

Sumir atvinnurekendur hvetja starfsmenn sína til að vinna störf sem verktakar.

Ef atvinnurekandinn þinn hvetur þig til að undirrita verktakasamning skaltu huga vel að því hvaða afleiðingar það hefur fyrir þig.

Ef þú starfar sem verktaki ertu í raun að reka lítið fyrirtæki. Verktaki nýtur ekki sömu verndar og venjulegt launafólk. Verktaki á ekki rétt til launaðs orlofs, uppsagnarréttar, launa í veikindum og vegna slysa. Þá þurfa verktakar að standa sjálfir skil á staðgreiðslu skatta og tryggingargjaldi.

Alla þessa þætti þarftu sjálfur að tryggja þig fyrir starfir þú sem verktaki þannig að launin þurfa að vera verulega hærri en þú hefðir fengið sem launamaður.

Talaðu við stéttarfélagið ef þú hefur frekari spurningar um verktöku.

Ef þú vilt segja upp vinnui eða launagreiðandi vill segja þér upp þarf að gera það með formlegri uppsögn. Í kjarasamningum kemur fram hver uppsagnarfrestur er en meginreglan er sú að uppsagnarfrestur er þrír mánuðir.

Ef þú ætlar að segja upp starfi þínu ber þér að gera það skriflega og miðast uppsagnarfrestur við næstu mánaðarmót. Þú þarft að vinna uppsagnarfrestinn og heldur öllum réttindum á uppsagnarfresti eins og hver annar starfsmaður, þ.e. heldur t.d. veikindarétti og ávinnur þér inn orlofsrétt. Þú átt að fá áunnið orlof og áunna orlofs- og desemberuppbót greidda út við starfslok.

Launagreiðandi tekur stundum þá ákvörðun þegar hann segir starfsmanni upp störfum að starfsmaðurinn þurfi ekki að vinna út uppsagnarfrestinn. Launagreiðanda er þetta heimilt en þá verður hann að greiða starfsmanninum laun út uppsagnarfrestinn. Mundu að fá staðfest skriflega vilji launagreiðandi ekki að þú vinnir störf þín út uppsagnarfrestinn.

Hafi þér verið sagt upp störfum er mikilvægt að hefja strax atvinnuleit en uppsagnarfrestur er hugsaður sem tími fyrir starfsmanninn til að leita sér að nýju starfi. Hafir þú unnið út uppsagnarfrestinn án þess að finna nýtt starf er nauðsynlegt að þú skráir þig atvinnulausan hjá Vinnumálastofnun til að öðlast rétt til atvinnuleysisbóta.