Hlutabætur

Framlenging á hlutabótaleiðinni

Lög um breytingu á lögum um atvinnuleysistryggingar og lögum um ábyrgðasjóð launa (framlenging hlutabótaleiðar) voru samþykkt 29. maí sl. Gildistíminn var svo aftur framlengdur út árið 2020 með lögum sem samþykkt voru 10. sept 2020.
Lögin eru í grunninn framlenging á lögum um hlutabætur sem tóku gildi í mars sl., auk nánari útfærslu á skilyrðum gagnvart fyrirtækjum og réttarbótum gagnvart launafólki og sjálfstætt starfandi. Hér verður fjallað um helstu breytingarnar sem nýju lögin fela í sér.

Gildistími og framkvæmd
Lögin fela í sér að hlutabótaleiðin er framlengd til 31. desember 2020. Þó þannig að fram til 1. júlí getur starfshlutfallið farið niður í 25% eins og verið hefur, en frá 1. júlí má starfshlutfallið ekki fara undir 50%.
Hyggist launamaður, sem nýtt hefur úrræði til greiðslu atvinnuleysisbóta vegna minnkaðs starfshlutfalls á tímabilinu 15. mars til og með 31. maí nýta úrræðið áfram skal hann tilkynna Vinnumálastofnun um það fyrir 30. júní 2020. Þá skulu þeir launamenn sem nýtt hafa rétt sinn til atvinnuleysisbóta og verið í starfshlutfalli sem er minna en 50% staðfesta hjá Vinnumálastofnun breytt starfshlutfall fyrir 1. júlí 2020 hafi þeir í hyggju að nýta þann rétt eftir 1. júlí 2020.

Réttur launafólks og einyrkja
Samkvæmt lögunum eru gerðar breytingar sem fela í sér bætt réttindi launafólks og einyrkja.
1. Launamenn geta óskað eftir að miðað verði við meðaltal heildarlauna í hverjum mánuði tekjuárið 2019. Þetta getur þýtt hærri greiðslur t.d. ef miklar árstíðasveiflur eru í tekjum þeirra.
2. Einstaklingar sem hafa verið í fæðingarorlofi geta óskað eftir að tekið verði mið af þeim viðmiðunartekjum sem greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði miðuðust við.
3. Einstaklingar sem hafa verið í foreldraorlofi skv. lögum um fæðingar- og foreldraorlof geta óska eftir að tekið verði mið af meðaltali heildarlauna síðustu þriggja mánaða áður en viðkomandi hóf töku foreldraorlofs.
4. Einyrkjar njóti nú sambærileg réttindi og launafólk hvað varðar á greiðslur hlutabóta koma ekki til frádráttar lengd tímabils tekjutengdra atvinnuleysisbóta.
Allar eru þessar breytingar eru afturvirkar frá 15. mars sl.

Skilyrði og ábyrgð fyrirtækja
Í lögunum er kveðið á um með afdráttarlausum hætti hvaða skilyrði fyrirtæki þurfa að uppfylla til að starfsmenn þeirra geti fengið hlutabætur. Annars vegar hvað varðar breytingar á rekstrarlegum forsendum og hins vegar hvaða önnur skilyrði fyrirtæki þurfa að uppfylla.
Atvinnurekandi skal staðfesta að hann uppfylli öll eftirfarandi skilyrði:
1. Hann beri ótakmarkaða skattskyldu hér á landi.
2. Meðaltal mánaðartekna vinnuveitanda frá 15. mars 2020 og til þess dags er launamaður sækir um atvinnuleysisbætur samkvæmt ákvæðinu, eða staðfestir áframhaldandi nýtingu á rétti sínum til atvinnuleysisbóta, hafi lækkað um a.m.k. 25% í samanburði við viðmiðunartímabil sem lögin tiltaka nánar.
3. Hann hafi eftir 1. júní 2020 ekki ákvarðað úthlutun arðs, lækkun hlutafjár með greiðslu til hluthafa eða kaup eigin hluta, innt af hendi aðra greiðslu til eiganda á grundvelli eignaraðildar hans, greitt óumsaminn kaupauka, auk annars. Þá hafi hann ekki greitt eigendum sínum eða æðstu stjórnendum mánaðarlaun sem nema hærri fjárhæð en 3.000.000 kr. til hvers og eins. Jafnframt skuldbindi vinnuveitandi sig til þess að gera enga framangreinda ráðstöfun fyrir 31. maí 2022.
4. Hann hafi staðið í skilum með launatengd gjöld og opinber gjöld á þeim degi er launamaður sækir um atvinnuleysisbætur eða tilkynnir um áframhaldandi nýtingu á rétti sínum til atvinnuleysisbóta.
5. Hann hafi staðið skil á skattframtali og fylgigögnum þess, þ.m.t. skýrslu um eignarhald á CFC-félagi, hafa staðið skil á ársreikningum, sbr. lög um ársreikninga, nr. 3/2006, og upplýst um raunverulega eigendur, sbr. lög um skráningu raunverulegra eigenda, nr. 82/2019.

Leiði skoðun í ljós að atvinnurekandi uppfyllir ekki skilyrði laganna skal hann endurgreiða Atvinnuleysistryggingasjóði þær atvinnuleysisbætur sem launamenn hans hafa fengið greiddar á grundvelli ákvæðis þessa á tímabilinu 1. júní 2020 til og með 31. desember 2020 að viðbættu 15% álagi.

Hlutabætur á móti skertu starfshlutfalli - ný lög

Markmiðið er að fyrirtæki haldi starfsfólki í starfi eins og kostur er frekar en að það komi til uppsagna. Viðhald ráðningarsambandsins er verðmætt fyrir launafólk og fyrirtæki. Mikilvægt er að verja launafólk vegna tímabundins samdráttar í atvinnulífinu þannig að einstaklingar verði fyrir sem minnstum skaða, bæði fjárhagslegum og félagslegum.

Helstu efnisatriði laganna

Skerðing á starfshlutfalli verður að byggja á samkomulagi á milli fyrirtækis og einstaklings þar sem fram kemur hver breyting á starfshlutfallinu er og til hvaða tímabils skerðingin nær.

Skerðing á starfshlutfalli þarf að vera a.m.k. 20 prósentustig.
Launamaður þarf að halda að lágmarki 25% starfi eftir skerðingu á starfshlutfalli.
Hlutabætur greiðist í réttu hlutfalli við hið skerta starfshlutfall.
Laun frá atvinnurekenda og atvinnuleysisbætur eru að hámarki 90% af launum fyrir skerðingu starfshlutfalls – þó að hámarki 700.000 kr.
Hafi laun miðað við fullt starf fyrir skerðingu starfshlutfalls numið 400.000 kr. eða minna eru þau bætt að fullu.
Hafi laun miðað við fullt starf fyrir skerðingu starfshlutfalls numið meira en 400.000 kr. skerðast laun frá atvinnurekenda og atvinnuleysisbætur ekki niður fyrir 400.000 kr.
Samningar um skert starfshlutfall skerðir ekki rétt launafólks til tekjutengdra atvinnuleysisbóta missi það vinnuna síðar.
Námsmenn eiga möguleika á hlutabótum uppfylli þeir skilyrði laganna.
Réttindi launafólks í Ábyrgðasjóði launa eru tryggð komi til gjaldþrots fyrirtækis.
Sjálfstætt starfandi eiga rétt skv. lögunum.
Lögin gilda frá 15. mars til 1. júní 2020.
Réttur til greiðslu atvinnuleysisbóta vegna skerts starfshlutfalls gildir um allt launafólk s.s. námsmanna óháð réttindum bótarétti þeirra að öðru leyti.

Réttarstaða í skertu starfshlutfalli (vinnuframlag, uppsagnir o.fl.)

Leiti fyrirtæki til starfsmanna sinna um að skerðing á starfshlutfalli með tilheyrandi lækkun launa komi til framkvæmda án uppsagnarfrests getur starfsmaður hafnað slíku og gert kröfu um að uppsagnarfresturinn sé virtur.

Atvinnurekanda er einnig óheimilt að krefjast vinnuframlags frá launamanni umfram það starfshlutfall sem samið er um. Þetta þýðir ekki að tilfallandi yfirvinna sé bönnuð.

ASÍ ítrekar að uppsögn á ráðningarsamningi launamanns sem hefur samið um tímabundið skert starfshlutfall og þiggur atvinnuleysisbætur á móti, felur í sér forsendubrest fyrir því samkomulagi sem gert var og er andstætt markmiðum laganna um hlutabætur. Í stöðluðu samningsformi aðila segir: „Forsenda samkomulags þessa er að starfsmaður geti á tímabilinu sótt um og fengið greiddar atvinnuleysisbætur á grundvelli sérstaks bráðabirgðaákvæðis laga um atvinnuleysistryggingar.“ Forsenda launamanns fyrir því að samþykkja samkomulag um skert starfshlutfall er að tryggja ráðningarsamband sitt á meðan efnahagsþrengingar vegna Covid19 faraldursins ganga yfir. Segi atvinnurekandi upp ráðningarsamningi launamanns eftir að launamaður hefur gengist undir samkomulag um skert starfshlutfall og hlutabætur, fellur niður réttur launamanns til hlutabótanna skv. skýrri túlkun Vinnumálastofnunar, og fyrra starfshlutfall á að taka gildi að nýju og gilda út uppsagnarfrestinn. Mikilvægt er að það launafólk sem ekki fær þann rétt að nýju sjálfkrafa hafi strax samband við stéttarfélag sitt.